Του Στέφανου Κωνσταντινίδη, στις 28 Φεβρουαρίου 2021
Μέρες που είναι το έχουμε ανάγκη το φως του ’21! Πλησιάζει και η μέρα που θα γιορτάσουμε τον εθνικό ξεσηκωμό, είναι και τα 200 χρόνια από τότε. Έχουμε ανάγκη την εθνική ανάταση. Το ΄21 όμως που ετοιμάζονται να μας παρουσιάσουν με το περιτύλιγμα της Γιάννας Αγγελοπούλου και της Επιτροπής της στοχεύει περισσότερο να δικαιώσει σημερινές πολιτικές και ιδεολογικές εμμονές. Δεν την όρισε τυχαία ο Κυριάκος Μητσοτάκης επικεφαλής της Επιτροπής. Θέλουν να μας διδάξουν το ’21 από την ανάποδη. Ήδη βάφτισαν φιλελεύθερη την Επανάσταση, παρουσίασαν για δικτάτορα τον Καποδίστρια και αναδεικνύουν τον Μαυροκορδάτο ως τον γενάρχη του «εκσυγχρονισμού» και δίπλα του τον Κωλέττη, αυτούς που συμμάχησαν με τον κοτζαμπασισμό, δολοφόνησαν τον Ανδρούτσο και τον Καραϊσκάκη, φυλάκισαν τον Κολοκοτρώνη, υπέσκαψαν τον Υψηλάντη και καταδίωξαν μιαν από τις πιο ευγενικές μορφές της Επανάστασης, τη Μαντώ Μαυρογένους. Υποτιμούν αυτούς που σήκωσαν το βάρος του αγώνα, τους λαϊκούς αγωνιστές, τους οπλαρχηγούς και τιμούν τους φραγκοφορεμένους φαναριώτες μαζί με τους κοτζαμπάσηδες.
Βεβαίως δεν υπάρχει μονοσήμαντη ερμηνεία της Ιστορίας. Αλλά εδώ μιλούμε για μια Εθνική Επιτροπή που πρέπει να εκφράζει όλες τις ιστορικές τάσεις και όχι μόνο αυτή του χώρου της εξουσίας, πολιτική και ιδεολογική.
Ακόμη και να υποθέσουμε ότι όλοι όσοι γράφουν την Ιστορία έχουν το ίδιο υλικό, το υλικό από μόνο του δεν μιλά! Πρέπει να οργανωθεί από τον ιστορικό και στη συνέχεια να του υποβληθούν τα κατάλληλα ερωτήματα. Τί σημαίνει να οργανωθεί; Σημαίνει ότι ο ιστορικός θα επιλέξει εκείνα τα γεγονότα τα οποία θα μελετήσει και θα αναδείξει. Και στα οποία θα υποβάλει τα ερωτήματά του. Άρα τα ιστορικά γεγονότα αποκτούν ύπαρξη στα χέρια του ιστορικού. Προηγουμένως είναι απλώς γεγονότα του παρελθόντος. Αλλά και από τη στιγμή που θα γίνουν ιστορικά γεγονότα δεν είναι ιστορία. Ιστορία θα γίνουν από την ερμηνεία του ιστορικού. Ο Νίτσε μάλιστα είπε κάτι πιο ακραίο. «Δεν υπάρχουν γεγονότα, αλλά ερμηνείες».
Ο ιστορικός είναι επιλεκτικός. Στα οκτώ χρόνια της Επανάστασης συνέβαιναν γεγονότα κάθε μέρα. Δεν μπορεί να αναφερθεί σε όλα αλλά μόνο σε αυτά που θα αξιολογήσει ως σημαντικά και που δίνουν την εικόνα του όλου. Οι επιλογές του ιστορικού όπως και οι ερμηνείες του έχουν σχέση με τις αξίες της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει. Με τις ιδεολογίες αυτής της κοινωνίας, με το πολιτισμικό κλίμα της εποχής. Υπάρχει «διαμεσολάβηση» επομένως ανάμεσα σε ό,τι πραγματικά συνέβη και τι πραγματικά φτάνει σε μας. Ακόμη και σε σύγχρονα γεγονότα υπάρχει «διαμεσολάβηση». Ένα γεγονός γίνεται «γεγονός» από τη στιγμή που θα καταγραφεί. Διαφορετικά δεν υπάρχει. Αλλά και καταγεγραμμένο να είναι στις πηγές, αν δεν το ανασύρει ο ιστορικός και δεν το περιλάβει στη σύνθεση του, δεν το ερμηνεύσει, δεν το διασυνδέσει με άλλα γεγονότα σε μια ερμηνευτική αλληλουχία, πάλι δεν υπάρχει. Ένα γεγονός αναδεικνύεται διότι υπάρχει μια διασύνδεση του με άλλα που επιτρέπουν τη θέαση του όλου.
Η Ιστορία δεν είναι κανένα αρχείο. Είναι οι απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτει ο ιστορικός στο παρελθόν.
Στις δε πηγές της ιστορίας υπάρχουν αντιφάσεις, προμελετημένοι συσκοτισμοί, ακόμη και δόλιες αλλοιώσεις. Τα ντοκουμέντα στα οποία στηρίζεται ο ιστορικός συντάχτηκαν από κάποιους. Και κανένα ντοκουμέντο δεν μπορεί να μας πει τίποτε περισσότερο από ό,τι σκεφτόταν ο συντάκτης του, τι πίστευε ό,τι συνέβη, πως το αντιλήφθηκε, ακόμη και τι ήθελε να πιστεύουν οι άλλοι για το συγκεκριμένο γεγονός, τι προθέσεις είχε για το πως έπρεπε να είναι η πρόσληψη του γεγονότος από τους άλλους, εκείνη την ώρα αλλά και για το μέλλον. Διότι αυτοί που γράφουν το κάνουν και για την Ιστορία. Αφήνουν ντοκουμέντα με τη σκέψη να επηρεάσουν τους ιστορικούς του μέλλοντος. Γράφουν απομνημονεύματα για το σκοπό αυτό. Εκμαιεύουν άρθρα και βιβλία που θα διασώζουν τη δόξα τους! Πολλές φορές στοχεύουν να παγιδεύσουν, αν όχι την Ιστορία, τουλάχιστον τους ιστορικούς! Εκεί καλείται ο ιστορικός να δώσει ερμηνείες και να αποφύγει τις παγίδες.
Χωρίς τα γεγονότα ο ιστορικός είναι μετέωρος και αυθαίρετος. Χωρίς τον ιστορικό τους τα γεγονότα είναι νεκρά και δίχως νόημα.
Στην Ιστορία δεν υπάρχει τελική σύνθεση, σημείωνε ένας από τους πιο σημαντικούς μας ιστορικούς, ο Νίκος Σβορώνος. Επειδή ακριβώς υπάρχει αυτή η διασύνδεση ερμηνείας του παρελθόντος με το παρόν. Κι όταν αλλάζει το παρόν αναγκαστικά αλλάζει και η θέαση του παρελθόντος. Φυσικά και το παρελθόν δεν αλλάζει! Αλλάζει όμως η θέαση του.
Μακρηγόρησα σε θεωρητικές ανιχνεύσεις γιατί ήθελα να δείξω τη σημασία του ρόλου του ιστορικού για την πρόσληψη του ΄21. Και το γεγονός ότι δεν υπάρχει μόνο μια πρόσληψη. Για να μη αρκεστούμε στο αφήγημα της Γιάννας Αγγελοπούλου και της Επιτροπής της. Άλλωστε αυτή η πληθυντική έκφραση της ιστορίας για το ΄21 είναι ήδη έντονη με την έκδοση βιβλίων, τη δημοσίευση άρθρων και με πολλαπλές συζητήσεις.
Φως λοιπόν από το ’21! Πολύ φως! Διότι στο ’21 οικοδομήθηκε ο μετέπειτα εθνικός, κοινωνικός και πολιτισμικός μας βίος. Αρκεί να θυμηθούμε όχι μόνο τα ηρωικά κατορθώματα και τις θυσίες των προγόνων μας, αλλά και τους εμφυλίους πολέμους τους που έβαλαν σε κίνδυνο την Επανάσταση, τα δάνεια και την υποθήκευση των εθνικών γαιών και όλων των εθνικών προσόδων-τα μνημόνια της σημερινής εποχής- πως διασπαθίστηκαν, ακόμη και την πρώτη πτώχευση στα χρόνια εκείνα! Και βέβαια τη δολοφονία του Καποδίστρια, την πρόσδεση στο άρμα της εξάρτησης, την επιβολή της ξενόφερτης βασιλείας, τον έλεγχο του κράτους από τα τζάκια των κοτζαμπάσηδων που έφτασαν ως τις μέρες μας με την οικογενειοκρατία! Η Ελλάδα κουβαλά ακόμη και σήμερα τις παθογένειες που συνόδευσαν τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους
Δεν είναι όλα βέβαια αρνητικά. Το μικρό κράτος του Ναυπλίου και μετέπειτα της Αθήνας πενταπλασιάστηκε παρά τη Μικρασιατική καταστροφή και η σημερινή Ελλάδα περιλαμβάνεται στις ανεπτυγμένες χώρες, έστω και σε αυτές της περιφέρειας. Οι προκλήσεις όμως για την επιβίωση του ελληνισμού είναι και πολλές και μεγάλες. Κι ακόμη μεγαλύτερες αυτές για τον ελληνισμό της Κύπρου.
Φως λοιπόν, πολύ φως να πάρουμε από το ’21! Και βέβαια θα επανέλθουμε πολλές φορές αυτή τη χρονιά.
*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019
stephanos.constantinides@gmail.com