Ένας κόσμος σε μετάβαση

Από τον Φιλελεύθερο
08 Νοεμβρίου 2020

Καθώς τα ασβεστωμένα πρόσωπα χαμογελούν/καθώς τα πολιτικά τοπία διαλύονται.
Charles Bukowski


Οι αμερικανικές εκλογές επιβεβαίωσαν αυτό που πολλοί στοχαστές και πολιτικοί αναλυτές αναφέρουν εδώ και καιρό, ότι ζούμε σ’ ένα κόσμο σε μετάβαση. Σ’ ένα κόσμο όπου συμβαίνουν τεκτονικές αλλαγές κάτω από τα μάτια μας που πολλές φορές μονάχα τις ψηλαφούμε. Δεν είναι μόνο η τεχνολογική επανάσταση που διαμορφώνει νέα δεδομένα, είναι και οι βαθιές κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που τη συνοδεύουν. Στο νου έρχεται τέτοιες ώρες η γνωστή και πολλές φορές ειπωμένη τα τελευταία χρόνια φράση του Ιταλού διανοητή και ακτιβιστή Αντόνιο Γκράμσι: «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει, ο καινούργιος παλεύει να γεννηθεί. Ζούμε στην εποχή των τεράτων». Σχήματα και ιδέες έχασαν τη λάμψη τους και πολιτικές χρεωκόπησαν. Μεγάλοι φιλόσοφοι ή και διανοητές που να στοχαστούν σφαιρικά τον κόσμο όπως τους γνωρίσαμε στο παρελθόν δεν φαίνονται στον ορίζοντα. Ούτε και πολιτικοί κάποιας εμβέλειας ή επαναστάτες που να ονειρεύονται να αλλάξουν τον κόσμο. Άλλωστε οι σημερινοί πολιτικοί είναι απλώς διαχειριστές της εξουσίας που είναι στα χέρια άλλων. Χάθηκε το όραμα ή βρίσκεται σε αγρανάπαυση;

Οι αμερικανικές εκλογές έφεραν στην επιφάνεια την κρίση ταυτότητας της αμερικανικής κοινωνίας. Οι WASP νιώθουν να απειλούνται και ο λευκός μέσος Αμερικανός πολίτης φαίνεται να πιστεύει ακόμη στον ακροδεξιό αντισυστημισμό του Τραμπ πίσω από τον οποίο συντάχτηκε. Πράγματι το πιο ουσιαστικό πρόβλημα της χώρας είναι αυτό της κρίσης ταυτότητας. Η Αυτοκρατορία κλονίζεται επειδή απειλείται η εξουσία της κυρίαρχης ομάδας των WASP-White Anglo-Saxon Protestant. Πρόκειται για το μπλοκ εξουσίας που πάντα κυριαρχούσε στις ΗΠΑ. Και που κατάφερνε, είτε να ενσωματώνει, είτε να καθυποτάσσει μέρος τουλάχιστον των κοινωνικών και εθνοτικών δυνάμεων της περιφέρειας για να συντηρεί τη δική του εξουσία. Αυτή η δυναμική φαίνεται να χάνεται με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι δυνάμεις της περιφέρειας και κυρίως οι Ισπανόφωνοι και οι Αφροαμερικανοί απειλούν την εξουσία των WASP. Η άνοδος του Τραμπ με τη ρζοσπαστικοποίηση των πιο ακροδεξιών στοιχείων της αμερικανικής κοινωνίας είναι η έκφραση αυτής της αγωνίας των WASP.

Οι αμερικανικές εκλογές εξάλλου επιβεβαιώνουν τον κανόνα που γνωρίζουμε μέσα από την ιστορία: αυτό της ανόδου και της πτώσης πολιτισμών και αυτοκρατοριών. Χρειάζεται να ξαναδιαβάσουμε τον Θουκυδίδη και άλλους της αρχαίας κλασικής γραμματείας για να κατανοήσουμε προς τα που οδεύει ο σημερινός κόσμος. Αλλά και νεότερους, τον Μακιαβέλι, τον Κάντιο, τον Χέγκελ, τον Μαρξ και όχι μόνο. Η Δύση δεν είναι πια αυτή που ξέραμε. Αμφισβητείται και υποχωρεί συνεχώς. Δεν θα εξαφανιστεί ασφαλώς ο δυτικός πολιτισμός. Αλλά στην αναδυόμενη Ασία ή στον μουσουλμανικό κόσμο θα προσαρμοστεί σε διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Τα οποία θα υιοθετήσουν περισσότερο τις τεχνικές επιδόσεις του και πολύ λιγότερο ή και καθόλου τις όποιες άλλες αξίες του. Κι αναγκαστικά τα μεγάλα πολιτικά σύνολα που εκφράζουν σήμερα τη Δύση θα υποχρεωθούν να συνεργαστούν πολύ πιο στενά για να μπορέσουν να επιβιώσουν σε ένα ανταγωνιστικό κόσμο του οποίου θα είναι μειοψηφία. Οι περισσότεροι σκέφτονται την Ευρώπη και τις ΗΠΑ όταν μιλάμε για τη Δύση. Όμως αναγκαστικά στην Ευρώπη θα ενταχτεί και η Ρωσία. Ούτε η Δύση θα έχει την πολυτέλεια να την απορρίψει, ούτε και η ίδια θα έχει μακροπρόθεσμα άλλη επιλογή επιβίωσης.

Ο κόσμος σε μετάβαση θα προσαρμοστεί σταδιακά σε νέες πλανητικές ισορροπίες. Κι οι αμερικανικές εκλογές με όλα τα παρατράγουδα τους σηματοδοτούν την απαρχή αυτού του νέου κόσμου που γεννιέται. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν έχει ακόμη ξεκαθαρίσει το αποτέλεσμα τους, αλλά αν υποθέσουμε πως θα τα καταφέρει τελικά να εκλεγεί ο Μπάιντεν, τίποτε δεν θα είναι όπως ήταν κάποτε. Ο «τραμπισμός» θα αφήσει τα σημάδια του, τις πληγές του που θα διαχειριστεί υποχρεωτικά ο νέος Πρόεδρος και το βαθύ φιλελεύθερο κατεστημένο που τον στηρίζει. Ένα φιλελεύθερο κατεστημένο όμως που αδυνατεί να συλλάβει τις υπόγειες τεκτονικές μετατοπίσεις που δονούν την αμερικανική κοινωνία και τις οποίες εξέφρασε ο «τραμπισμός». Η Αμερική και μαζί της η Δύση είναι σε πορεία πτώσης. Πόσο παρατεταμένη θα είναι αυτή η μεταβατική περίοδος, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει. Αλλά σίγουρα αυτός ο αιώνας, ο αιώνας μας , θα είναι αυτός της μετάβασης. Πτώση δεν σημαίνει εξαφάνιση. Θα σημαίνει όμως προσαρμογή σε νέες πραγματικότητες, νέες πλανητικές ισορροπίες όπου η Δύση, όποια και να είναι η θέση της σε αυτές, δεν θα είναι πια σε θέση ηγεμόνα.

Στα άμεσα τα δικά μας, για τη δική μας επιβίωση, την αυριανή, δεν μπορούμε να περιμένουμε πολλά πράγματα από τις αμερικανικές εκλογές, όποιος και να προσγειωθεί τελικά στο Λευκό Οίκο. Τι θα άλλαζε με τον Μπάϊντεν; Όχι πολλά πράγματα. Ίσως κάπως πιο ισορροπημένες σχέσεις. Αυτοί που καλλιεργούν ψευδαισθήσεις θα πρέπει να θυμούνται ότι κάποτε χτύπησαν καμπάνες στις εκκλησίες όταν εξελέγη ο Τζίμι Κάρτερ και ο Κλίντον υποσχόταν σε Κύπριο φίλο του ότι θα έπιναν καφέ στην Κερύνεια! Ελπίζω να μάθαμε κάτι από τότε!

Αντίθετα απέναντι σε αυτές τις πλανητικές προσαρμογές και ανακατατάξεις χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση του κινδύνου να βρεθούμε κομμάτι του αναδυόμενου νέο-οθωμανικού ιμπέριουμ. Και καθώς δεν μπορεί να περιμένουμε τίποτε από τους Αμερικανούς ή από τους Γερμανούς τους οποίους εμπιστεύθηκε ο Μητσοτάκης αφήνοντας να χαθεί η ευκαιρία μιας μορφής αμυντική συμφωνία με την Γαλλία, είναι ανάγκη να ξαναδεί η Αθήνα την αδιέξοδη πολιτική της. Και η μόνη δυνατότητα που μας προσφέρεται αυτή τη στιγμή είναι η Γαλλία. Κι ο λόγος είναι απλός: συμπλέουν τα συμφέροντα μας. Γιατί από την εποχή του Θουκυδίδη το γνωρίζουμε πως δεν υπάρχουν συμμαχίες αγάπης ή φιλίας αλλά συμμαχίες κοινών συμφερόντων.

Και στη Λευκωσία χρειάζεται αναπροσαρμογή πολιτικής μετά και την επιβολή Τατάρ στα κατεχόμενα από τον Ερντογάν και την Άγκυρα. Δεν είναι δυνατόν ο Αναστασιάδης να δηλώνει έτοιμος να πάει σε πενταμερή με απούσα την Κυπριακή Δημοκρατία. Πενταμερής σημαίνει οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις και οι δύο κοινότητες! Όπου θα συζητείται το μέλλον της Κυπριακής Δημοκρατίας, το μέλλον του νόμιμου κράτους εν τη απουσία του. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Είναι το σύνολο της πολιτικής της Λευκωσίας που νοσεί και χρειάζεται αναπροσαρμογή και μια διαφορετική στρατηγική από τη σημερινή.

Υ.Γ. Έφυγε ο Χρήστος Ψιλογένης ένας φίλος από τα παλιά. Φίλος, συνοδοιπόρος, συναγωνιστής. Υπηρέτησε την Κύπρο μέσα από τη διπλωματική υπηρεσία και αφυπηρέτησε πρέσβης επί τιμή. Αγωνιστής της ελευθερίας και της δημοκρατίας συνέχισε να ενδιαφέρεται για τα πολιτικά πράγματα του τόπου και να εκφέρει πάντα θαρραλέα τη γνώμη του. Θερμά συλλυπητήρια στην οικογένεια του.

*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019.

stephanos.constantinides@gmail.com

Στέφανος Κωνσταντινίδης