Χιλή 1973 – Η αυταπάτη του κοινοβουλευτικού δρόμου προς το Σοσιαλισμό

Χι­λιά­δες άν­θρω­ποι βα­σα­νί­στη­καν, βιά­στη­καν, δο­λο­φο­νή­θη­καν, ακρω­τη­ριά­στη­καν. Μόνο τους πρώ­τους μήνες της χού­ντας πάνω από 30.000 άν­θρω­ποι εξο­ντώ­θη­καν, ενώ δε­κά­δες χι­λιά­δες εξο­ρί­στη­καν ή «εξα­φα­νί­στη­καν». Το τρί­χρο­νο πεί­ρα­μα του πε­ρά­σμα­τος στο σο­σια­λι­σμό, μέσα από τον κοι­νο­βου­λευ­τι­κό δρόμο, είχε τρα­γι­κό τέλος.

Πολλά ερω­τή­μα­τα δη­μιουρ­γή­θη­καν τότε και συ­νε­χί­ζουν να υπάρ­χουν και σή­με­ρα. Τι έφται­ξε; Ήταν ανα­πό­φευ­κτο; Μπο­ρεί τε­λι­κά η Αρι­στε­ρά να πάρει την κυ­βέρ­νη­ση και την εξου­σία; Πολ­λές ερ­μη­νεί­ες δό­θη­καν. Οι πε­ρισ­σό­τε­ρες συ­ντά­χτη­καν με τη γραμ­μή του ΚΚ της Χιλής, όπως ότι οι Χι­λια­νοί ερ­γά­τες «προ­χώ­ρη­σαν πολύ μα­κριά» και «εξώ­θη­σαν» τα αφε­ντι­κά, το στρα­τό και τη  CIA στη λύση του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος.

Άλλοι, κυ­ρί­ως από την επα­να­στα­τι­κή Αρι­στε­ρά της Χιλής, αλλά και πα­γκό­σμια, έφτα­σαν στο αντί­θε­το συ­μπέ­ρα­σμα. Δεν ήταν οι ερ­γα­ζό­με­νοι και ο λαός που το πήγαν πολύ μα­κρια. Ήταν οι ηγε­σί­ες τους που, αγνο­ώ­ντας την τα­ξι­κή πάλη και το πού το πή­γαι­ναν από την αρχή οι αντί­πα­λοι, τους έδω­σαν τη δυ­να­τό­τη­τα και το χρόνο να ανα­συ­ντα­χθούν, να κά­νουν τις συμ­μα­χί­ες τους (ντό­πιες και διε­θνείς) και να αντε­πι­τε­θούν…

Τον Οκτώ­βριο του 1973, σε συ­νέ­ντευ­ξη που έδωσε στη γαλ­λί­δα δη­μο­σιο­γρά­φο Μαρία Λεόνε, ο Μι­γκέλ Εν­ρί­κεζ (ηγέ­της του ΜΙΡ) θα κάνει τη δική του απο­τί­μη­ση: «Η κρίση του συ­στή­μα­τος εξου­σί­ας, που είχε ανα­πτυ­χθεί από χρό­νια στη Χιλή, απο­κρυ­σταλ­λώ­θη­κε με την ανά­λη­ψη της κυ­βέρ­νη­σης από τη Λαϊκή Ενό­τη­τα (ΛΕ)… Αυτή δη­μιούρ­γη­σε τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις που θα μπο­ρού­σαν να είχαν χρη­σι­μεύ­σει στην ανά­λη­ψη της εξου­σί­ας από τους ερ­γά­τες και σε μια προ­λε­τα­ρια­κή επα­νά­στα­ση, εάν η κυ­βέρ­νη­ση είχε χρη­σι­μο­ποι­η­θεί σαν όρ­γα­νο για τον αγώνα των ερ­γα­τών. Αλλά το ρε­φορ­μι­στι­κό σχέ­διο που δο­κί­μα­σε να εκτε­λέ­σει η ΛΕ δεν στρά­φη­κε ενά­ντια στο σύ­νο­λο των κυ­ρί­αρ­χων τά­ξε­ων, δεν βα­σί­στη­κε στην επα­να­στα­τι­κή ορ­γά­νω­ση των ερ­γα­τών, στα δικά τους όρ­γα­να εξου­σί­ας… Γι’ αυτό επι­μέ­νω, στη Χιλή δεν απέ­τυ­χε η Αρι­στε­ρά, ούτε ο σο­σια­λι­σμός, ούτε η επα­νά­στα­ση, ούτε οι ερ­γά­τες. Στη Χιλή βρήκε τρα­γι­κό τέλος μια ρε­φορ­μι­στι­κή αυ­τα­πά­τη» (Ντο­κου­μέ­ντα του MIR, εκ­δό­σεις Εξά­ντας, 1975).

Η Λαϊκή Ενό­τη­τα
Στις 4 Σε­πτέμ­βρη του 1970 η Λαϊκή Ενό­τη­τα, με πρό­ε­δρο τον Αλιέ­ντε, νί­κη­σε στις προ­ε­δρι­κές εκλο­γές. Η Λαϊκή Ενό­τη­τα ήταν συ­να­σπι­σμός 6 κομ­μά­των. Τα δυο με­γα­λύ­τε­ρα ήταν το Σο­σια­λι­στι­κό (στο οποίο ανήκε ο Αλιέ­ντε) και το Κο­μου­νι­στι­κό Κόμμα. Και τα δύο είχαν ρίζες μέσα στην ερ­γα­τι­κή τάξη και τα συν­δι­κά­τα. Και τα δύο αυ­το­χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νταν ως μαρ­ξι­στι­κά κόμ­μα­τα.

Η Λαϊκή Ενό­τη­τα κέρ­δι­σε τις εκλο­γές με ένα πρό­γραμ­μα που πε­ριεί­χε  εθνι­κο­ποί­η­ση των ορυ­χεί­ων χαλ­κού, των ιδιω­τι­κών τρα­πε­ζών και των επι­χει­ρή­σε­ων στρα­τη­γι­κής ση­μα­σί­ας, όπως και των επι­χει­ρή­σε­ων στον τομέα πα­ρο­χής υπη­ρε­σιών. Ανα­δια­νο­μή της γης, αυ­ξή­σεις στα με­ρο­κά­μα­τα και μέτρα υπέρ των ανέρ­γων και των αν­θρώ­πων που ζού­σαν στις πα­ρα­γκου­πό­λεις.

Με τη «Δέ­σμευ­ση των 6 ση­μεί­ων», που υπέ­γρα­ψε ο Αλιέ­ντε για να σχη­μα­τί­σει κυ­βέρ­νη­ση, η ΛΕ απέ­κλειε τις αλ­λα­γές στο στρα­τό, την αστυ­νο­μία, τη δι­καιο­σύ­νη, την εκ­παί­δευ­ση, την εκ­κλη­σία και τα ΜΜΕ. Υπο­σχό­ταν δη­λα­δή να αφή­σει άθι­κτους τους βα­σι­κούς το­μείς του κρά­τους και της κα­πι­τα­λι­στι­κής εξου­σί­ας.

Ο λόγος που η κυ­βέρ­νη­ση της ΛΕ πα­νι­κό­βα­λε τους αστούς και τους ιμπε­ρια­λι­στές ήταν ότι άνοι­ξε το δρόμο στους αγώ­νες και οι μάζες βγή­καν στο προ­σκή­νιο.

Η εκλο­γή του Αλ­λιέ­ντε οδή­γη­σε σε μια εκρη­κτι­κή ανά­πτυ­ξη όλων των κομ­μά­των της Αρι­στε­ράς. Δε­κά­δες χι­λιά­δες αγω­νι­στές μπή­καν στις γραμ­μές του Σο­σια­λι­στι­κού Κόμ­μα­τος (ΣΚ), του ΚΚ και του MIR (Κί­νη­μα Επα­να­στα­τι­κής Αρι­στε­ράς), το οποίο, ενώ δεν συμ­με­τεί­χε στην κυ­βέρ­νη­ση, τη στή­ρι­ζε.

Κυ­ρί­ως όμως οδή­γη­σε σε μια τρο­με­ρή έξαρ­ση των αγώ­νων –που ήδη προ­ϋ­πήρ­χαν και έφε­ραν τη ΛΕ στην κυ­βέρ­νη­ση– τόσο των ερ­γα­ζο­μέ­νων όσο και των αγρο­τών, των ακτη­μό­νων, των ανέρ­γων, της νε­ο­λαί­ας.
Η αι­σιο­δο­ξία, η αυ­τε­νέρ­γεια και η διά­θε­ση των μαζών να αλ­λά­ξουν την προη­γού­με­νη κα­τά­στα­ση και την κοι­νω­νία συ­γκί­νη­σε την Αρι­στε­ρά πα­γκό­σμια. Όλοι πα­ρα­κο­λου­θού­σαν με αγω­νία το «χι­λια­νό δρόμο για το σο­σια­λι­σμό».

Το πρα­ξι­κό­πη­μα της 11ης Σε­πτέμ­βρη δεν ήταν το πρώτο. Από πριν η Δεξιά, οι κα­πι­τα­λι­στές και η κυ­βέρ­νη­ση των ΗΠΑ είχαν ξε­κα­θα­ρί­σει το στόχο της ανα­τρο­πής της κυ­βέρ­νη­σης της Αρι­στε­ράς. Προη­γού­με­νες από­πει­ρες πρα­ξι­κο­πή­μα­τος ή οι­κο­νο­μι­κού στραγ­γα­λι­σμού είχαν απο­τύ­χει μόνο χάρη στην ενερ­γο­ποί­η­ση της ερ­γα­τι­κής τάξης και των συμ­μά­χων της.

Λοκ-άουτ
Τον Αύ­γου­στο του 1972 οι επι­χει­ρή­σεις κά­λε­σαν σε εθνι­κό λοκ άουτ, που ακο­λου­θή­θη­κε από ακι­νη­το­ποί­η­ση των φορ­τη­γών με πρω­το­βου­λία των ιδιο­κτη­τών τους μέσα στον Οκτώ­βρη. Αυτό σή­μαι­νε στραγ­γα­λι­σμό της κυ­κλο­φο­ρί­ας αγα­θών και τρο­φί­μων για όλη τη Χιλή.

Η ΛΕ απά­ντη­σε με το κά­λε­σμα δια­δή­λω­σης για τον εορ­τα­σμό της 2ης επε­τεί­ου από τη νίκη του Αλιέ­ντε. Και ήταν η με­γα­λύ­τε­ρη συ­γκέ­ντρω­ση στην ιστο­ρία της χώρας. Το κλίμα και τα συν­θή­μα­τα φα­νέ­ρω­ναν το προ­χώ­ρη­μα της συ­νεί­δη­σης των ερ­γα­ζο­μέ­νων. Περ­νώ­ντας μπρο­στά από το Προ­ε­δρι­κό Μέ­γα­ρο, οι μάζες φώ­να­ζαν: «Alliende, Alliende, el pueblo te defiende». Δη­λα­δή, «Αλ­λιέ­ντε, Αλ­λιέ­ντε, ο λαός θα σε υπε­ρα­σπι­στεί». Επί­σης κα­λού­σαν για «Λαϊκή Εξου­σία».

Οι ερ­γα­ζό­με­νοι πήραν κάθε δυ­να­τό μέτρο για να σπά­σουν την αντι­δρα­στι­κή απερ­γία. Εκα­το­ντά­δες ερ­γο­στά­σια και επι­χει­ρή­σεις κα­τα­λή­φθη­καν. Ταυ­τό­χρο­να οι ερ­γά­τες ανέ­λα­βαν με επι­τυ­χία να διευ­θύ­νουν τις επι­χει­ρή­σεις σε κα­θη­με­ρι­νή βάση.

Επι­πλέ­ον τα συν­θή­μα­τα της δια­δή­λω­σης έδει­χναν σαφώς πως οι ερ­γα­ζό­με­νοι προ­σπα­θού­σαν να προ­χω­ρή­σουν πέρα από τα στενά όρια που τους έβα­ζαν οι κοι­νο­βου­λευ­τι­κοί θε­σμοί και οι ηγέ­τες της ΛΕ. Από  το 1972 είχαν δη­μιουρ­γή­σει νέες δικές τους ορ­γα­νώ­σεις που τις ονό­μα­ζαν Cordones Industriales (Συ­ντο­νι­στι­κές Ερ­γο­στα­σια­κές Επι­τρο­πές Αγώνα) και  Commandos Communales (Συ­νοι­κια­κά Συ­ντο­νι­στι­κά).

Ήταν εκλεγ­μέ­νες επι­τρο­πές ερ­γα­τών, οι οποί­ες μπο­ρού­σαν να είναι η  εναλ­λα­κτι­κή λύση στους μη­χα­νι­σμούς του κρά­τους. Aυτές οι Eπι­τρο­πές Αγώνα δη­μιουρ­γή­θη­καν μέσα από την πάλη των ερ­γα­ζο­μέ­νων για να λύ­σουν άμεσα προ­βλή­μα­τα, ωστό­σο πολύ γρή­γο­ρα υιο­θέ­τη­σαν ένα πιο προ­χω­ρη­μέ­νο πρό­γραμ­μα που ξέ­φευ­γε από τα άμεσα αι­τή­μα­τα και ήταν πιο προ­ω­θη­μέ­νο από οτι­δή­πο­τε άλλο προ­τει­νό­ταν από τα αρι­στε­ρά κόμ­μα­τα της χώρας.

Ανά­με­σα στα άλλα, το πρό­γραμ­μα αυτό δή­λω­νε υπο­στή­ρι­ξη στην κυ­βέρ­νη­ση του Αλ­λιέ­ντε «στο βαθμό που υπε­ρα­σπί­ζε­ται τους αγώ­νες και τις κι­νη­το­ποι­ή­σεις των ερ­γα­ζο­μέ­νων». Απαι­τού­σε «την απαλ­λο­τρί­ω­ση όλων των μο­νο­πω­λί­ων με κε­φά­λαιο πάνω από 14 εκατ. εσκού­δος, …ερ­γα­τι­κό έλεγ­χο σε όλη την οι­κο­νο­μία μέσω επι­τρο­πών αντι­προ­σώ­πων… άμεσα εκλεγ­μέ­νων και ανα­κλη­τών από τη βάση και τέλος Λαϊκή Εθνο­συ­νέ­λευ­ση που θα αντι­κα­θι­στού­σε το αστι­κό κοι­νο­βού­λιο».

Και πράγ­μα­τι, τα ερ­γο­στά­σια λει­τούρ­γη­σαν, η πα­ρα­γω­γή δεν στα­μά­τη­σε και χι­λιά­δες εθε­λο­ντές επί­τα­ξαν φορ­τη­γά και άλλα μέσα για να εξα­σφα­λι­σθεί η δια­νο­μή αγα­θών σε όλη τη χώρα. Η απερ­γία των αφε­ντι­κών απέ­τυ­χε…

Πρα­ξι­κό­πη­μα
Στις 29 Ιου­νί­ου του 1973, όταν επι­χει­ρή­θη­κε πρα­ξι­κό­πη­μα από τον στρα­τη­γό Σου­πέρ (που κρί­θη­κε πρό­ω­ρο από άλ­λους στρα­τη­γούς που δεν συμ­με­τεί­χαν), η αντί­δρα­ση των ερ­γα­ζο­μέ­νων ήταν και πάλι εκ­πλη­κτι­κή. Εκα­το­ντά­δες ερ­γο­στά­σια και γρα­φεία κα­τα­λή­φθη­καν αμέ­σως, ενώ με τε­ρά­στιες δια­δη­λώ­σεις στις 30 Ιούνη (τόσο στο Σα­ντιά­γο όσο και στην επαρ­χία) απέ­τρε­ψαν το πρα­ξι­κό­πη­μα.

Ποια ήταν η απά­ντη­ση του Αλιέ­ντε και της ΛΕ; Να κα­λέ­σουν τους στρα­τη­γούς στην κυ­βέρ­νη­ση… Επέ­τρε­ψαν στη Δεξιά να έχει εφη­με­ρί­δες, ρα­διο­φω­νι­κούς και τη­λε­ο­πτι­κούς σταθ­μούς, άφη­σαν τους κα­πι­τα­λι­στές και τους γε­ω­κτή­μο­νες στην ουσία απεί­ρα­χτους, έβα­λαν εμπό­δια στο προ­χώ­ρη­μα της ερ­γα­τι­κής τάξης… Ακόμα και τον σφα­γέα Πι­νο­σέτ τον θε­ω­ρού­σαν «πιστό στο Σύ­νταγ­μα και τη δη­μο­κρα­τι­κά εκλεγ­μέ­νη κυ­βέρ­νη­ση».

Στη Χιλή παί­χτη­κε για άλλη μια φορά στην ιστο­ρία το ζή­τη­μα της εξου­σί­ας και του κρά­τους. Η ιδέα ότι το αστι­κό κρά­τος μπο­ρεί να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί για να υπη­ρε­τή­σει τα συμ­φέ­ρο­ντα της ερ­γα­τι­κής τάξης –όπως πί­στευε ο Αλιέ­ντε και το ΚΚ Χιλής– απο­δεί­χθη­κε ξανά λάθος. Η ιδέα ότι ο επαγ­γελ­μα­τι­κός στρα­τός θα υπε­ρα­σπι­ζό­ταν τη νό­μι­μη κυ­βέρ­νη­ση της Αρι­στε­ράς (όπως ισχυ­ρι­ζό­ταν το ΚΚ Χιλής) απο­δεί­χθη­κε επί­σης κα­τα­στρο­φι­κή.

Η κυ­βέρ­νη­ση, ο Αλιέ­ντε και τα κόμ­μα­τα της Αρι­στε­ράς αντί να εμπι­στευ­τούν τη μόνη δύ­να­μη που απο­δε­δειγ­μέ­να είχε δεί­ξει τις δυ­να­τό­τη­τές της να προ­χω­ρή­σει σε σο­σια­λι­στι­κό με­τα­σχη­μα­τι­σμό της κοι­νω­νί­ας, προ­σπα­θού­σαν να κα­θη­συ­χά­σουν τους αστούς με διά­φο­ρες συμ­φω­νί­ες και υπο­χω­ρή­σεις. Συμ­φω­νί­ες που την κα­τάλ­λη­λη στιγ­μή οι κα­πι­τα­λι­στές και ο στρα­τός δεν δί­στα­σαν να πα­ρα­βιά­σουν με τον πιο αι­μα­τη­ρό τρόπο.

Συ­μπε­ρά­σμα­τα
Ο «χι­λια­νός δη­μο­κρα­τι­κός δρό­μος για το σο­σια­λι­σμό» υπήρ­ξε ο τάφος των ψευ­δαι­σθή­σε­ων για μια ομαλή με­τά­βα­ση στο σο­σια­λι­σμό –μέσα από το κοι­νο­βού­λιο και το σε­βα­σμό των θε­σμών του αστι­κού κρά­τους. Υπήρ­ξε κα­τα­στρο­φι­κός για τον Αλιέ­ντε, την Αρι­στε­ρά, την ερ­γα­τι­κή τάξη και το λαό της Χιλής, με πο­τά­μια αί­μα­τος, γε­νο­κτο­νία της Αρι­στε­ράς, επα­να­στα­τι­κής και ρε­φορ­μι­στι­κής, σφαγή των πρω­το­πό­ρων ερ­γα­τών-τριών που ήθε­λαν στην πράξη και στην κα­θη­με­ρι­νή τους ζωή να χτί­σουν μια άλλη κοι­νω­νία. Τον σο­σια­λι­σμό.

Η αντί­δρα­ση (ντό­πια και ξένη) δεν αρ­κέ­στη­κε στο να ρίξει με πρα­ξι­κό­πη­μα τη δη­μο­κρα­τι­κά εκλεγ­μέ­νη κυ­βέρ­νη­ση του Αλιέ­ντε. Δεν αρ­κέ­στη­κε στο να εξο­ντώ­σει τον «σύ­ντρο­φο πρό­ε­δρο, Αλιέ­ντε». Ήθελε τη γε­νο­κτο­νία αυτών που αμ­φι­σβή­τη­σαν την οι­κο­νο­μι­κή, πο­λι­τι­κή, ιδε­ο­λο­γι­κή εξου­σία των κα­πι­τα­λι­στών. Ο εχθρός δεν ήταν κύρια ο Αλιέ­ντε. Αυτόν μπο­ρού­σαν να τον δο­λο­φο­νή­σουν, όπως και έκα­ναν. Ο εχθρός τότε, όπως και σή­με­ρα, ήταν οι «από κάτω».