Όποιος παρακολουθεί αυτά που συμβαίνουν στη διεθνή σκακιέρα αντιλαμβάνεται πως βρισκόμαστε ενώπιον τεκτονικών αλλαγών που θα επηρεάσουν τις διεθνείς ισορροπίες και τις δομές του διεθνούς συστήματος. Οι Αμερικανοί αντιλαμβάνονται ότι η αυτοκρατορία τους υποχωρεί και αντιδρούν σπασμωδικά και χωρίς σχέδιο. Την δεκαετία του ΄70, ο Χένρι Κίσινγκερ, που ότι και να πιστεύει κανείς γι΄αυτόν είχε την αίσθηση της ιστορίας και της γεωπολιτικής, διαμόρφωσε την αμερικανική πολιτική στην περίφημη τριγωνική σχέση ανάμεσα στην Ουάσιγκτον, το Πεκίνο και τη Μόσχα και πέτυχε να στρέψει το Πεκίνο ενάντια στη Μόσχα. Σήμερα όμως το αμερικανικό κατεστημένο χωρίς διορατικότητα και αίσθηση της γεωπολιτικής πέτυχε το αντίθετο: να σφυρηλατήσει τη συμμαχία Μόσχας-Πεκίνου. Από τη στιγμή που με τα σημερινά γεωπολιτικά δεδομένα οι Αμερικανοί αξιολογούν ως το κύριο αντίπαλο δέος για αυτοκρατορία τους την Κίνα, θα έπρεπε να είχαν επιδιώξει να στρέψουν τη Μόσχα εναντίον του Πεκίνου. Έκαναν ακριβώς το αντίθετο. Έσπρωξαν προς μια συμμαχία Μόσχας-Πεκίνου. Υποχρεωτικά τώρα καλούν τους Ευρωπαίους, παραδοσιακούς συμμάχους τους, σε διμέτωπο αγώνα, και ενάντια στην Κίνα και ενάντια στη Ρωσία. Και τους θέτουν το δίλημμα να επιλέξουν, μαζί τους ή εναντίον τους.
Τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα. Τα συμφέροντα των Ευρωπαίων δεν συμπίπτουν κατ΄ανάγκη με αυτά των Αμερικανών. Οι Γερμανοί έχουν αναπτύξει τις σχέσεις τους με τη Ρωσία σε τέτοιο βαθμό που πολύ δύσκολα θα υιοθετήσουν τους αμερικανικούς σχεδιασμούς ενώ και με την Κίνα οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να διακόψουν τους σημαντικούς οικονομικούς δεσμούς τους. Την ίδια ώρα υπάρχουν για τους Αμερικανούς και άλλες φυγόκεντρες δυνάμεις. Παράδειγμα το Ιράν και η Τουρκία με τις προνομιακές σχέσεις τους τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Πεκίνο. Αλλά ακόμη και χώρες με στενές σχέσεις με τους Αμερικανούς, έχουν αναπτύξει παράλληλες σχέσεις με την Κίνα και τη Μόσχα. Η Κίνα για παράδειγμα κατασκευάζει λιμάνια στο Ισραήλ, σε δύο τοποθεσίες όπου ο 6ος στόλος των ΗΠΑ αναπτύσσεται, στη Χάϊφα και την Ashdod κοντά στο Τελ Αβίβ, παρά την αμερικανική αντίδραση. Και οι επενδύσεις της στα Βαλκάνια παρουσιάζουν σημαντική ανάπτυξη.
Η Κίνα έχει πλανητικές φιλοδοξίες. Η παρουσία της είναι έντονη πια στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Η Ρωσία το ίδιο, με ειδικά ενισχυμένη τη θέση της στη Μέση Ανατολή.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο Ελλάδα και Κύπρος βρίσκονται αντιμέτωπες με δύσκολες επιλογές. Η επικοινωνιακή πολιτική της Αθήνας υπερτόνισε την τελευταία τηλεφωνική συνομιλία Μπάιντεν-Μητσοτάκη και την «στρατηγική» σχέση ΗΠΑ-Ελλάδας. Αυτό που δεν λένε οι επικοινωνιολόγοι του κ. Μητσοτάκη είναι αν ο υπερατλαντικός μας εταίρος εγγυάται την ασφάλεια της χώρας απέναντι στην τουρκική βουλιμία και σε τι μας ζήτησε να συμμορφωθούμε για να εξυπηρετηθούν τα αμερικανικά συμφέροντα. Η Ελλάδα είναι ολόκληρη μια αμερικανική βάση από την Αλεξανδρούπολη ως τη Σούδα. Σε μια στιγμή που η κατάσταση είναι εκρηκτική στα ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας ας ελπίσουμε να μη μας παρασύρουν οι Αμερικανοί σε κάποια περιπέτεια. Κυρίως με τη χρήση της Αλεξανδρούπολης ως βάσης. Μια έκρηξη στην περιοχή θα υποχρεώσει μάλλον την Τουρκία να συνταχθεί με το ΝΑΤΟ και φυσικά θα ζητήσει ανταλλάγματα σε βάρος μας. Ήδη έχει πουλήσει στην Ουκρανία δεκάδες μη επανδρωμένα αεροσκάφη παρά τις καλές σχέσεις της με τη Μόσχα.
Έχουμε εξάλλου την πολυτέλεια να αποποιηθούμε τις κινεζικές επενδύσεις στο λιμάνι του Πειραιά, όταν αυτό δεν το κάνει το Ισραήλ για τα δικά του λιμάνια, έχουμε την πολυτέλεια να αγνοήσουμε τη σημασία που έχουν οι καλές σχέσεις με τη Μόσχα;
Η δε Κύπρος σε ποια οικονομική κατάσταση θα βρεθεί αν στερηθεί τις ρωσικές επενδύσεις, που αν και συρρικνώθηκαν κάτω από την αμερικανική πίεση, παραμένουν ακόμη σημαντικές και είναι οξυγόνο για την κυπριακή οικονομία; Και πώς θα αντιμετωπίσει η Λευκωσία τις βρετανικές μηχανορραφίες σε βάρος της στο Συμβούλιο Ασφαλείας ή την αμερικανική στήριξη στην Άγκυρα χωρίς την παραδοσιακή στήριξη της Μόσχας;
Ασφαλώς η Ελλάδα ανήκει τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι υποχρεωμένη να κινείται στο πλαίσιο αυτών των επιλογών της. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να κόψει τις γέφυρες με την Κίνα ή την Ρωσία για να εξυπηρετήσει τα αμερικανικά συμφέροντα. Απαιτούνται λεπτές ισορροπίες στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής για την εξυπηρέτηση των ελληνικών γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. Το ίδιο ισχύει και για την Κύπρο, έστω και αν ανήκει μόνο στην ΕΕ. Και αν χώρες όπως το Ισραήλ, η Τουρκία, η Γερμανία κ.α. πετυχαίνουν αυτές τις λεπτές ισορροπίες, δεν υπάρχει κανένας λόγος η Ελλάδα και η Κύπρος να μη ακολουθήσουν με την ίδια επιτυχία τον ίδιο δρόμο. Προπάντων που ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να τους ζητηθεί ρόλος Ιφιγένειας κάποια στιγμή για τον εξευμενισμό της Τουρκίας.
Η πετυχημένη διπλωματία είναι αυτή που ξέρεις τι παίρνεις για ό,τι δίνεις. Αυτή η διπλωματία είναι άγνωστη στην Αθήνα και τη Λευκωσία. Το πρόβλημα επομένως δεν είναι να μη έχουμε καλές σχέσεις με τους Αμερικανούς, τους Γερμανούς, τους Εγγλέζους, τον οποιονδήποτε. Το πρόβλημα είναι τι δίνουμε και τι παίρνουμε σε αυτές τις σχέσεις. Και στο ζύγι πάντα χάνουμε.
Θα επαναλάβω αυτό που έγραψα και στο παρελθόν από αυτή εδώ τη στήλη: Χρειαζόμαστε ανατροπές! Και δυναμική πολιτική ανόρθωσης που να αφήνει πίσω της τη διαφθορά με ένα κράτος δικαίου και κοινωνικής δικαιοσύνης. Τα εθνικά μας κλαψουρίσματα κανένας δεν τα ακούει. Ελλάδα και Κύπρος πρέπει να γίνουν σοβαρά κράτη αν θέλουν να έχουν και σοβαρή παρουσία στη διεθνή σκηνή. Και να ισχυροποιήσουν το σπίτι τους για να μπορεί να αντέχει στους ανέμους και τις καταιγίδες. Κανένας δεν θα μας σώσει αν εμείς δεν θέλουμε να σώσουμε τον εαυτό μας. Οι συμμαχίες, όταν υπάρχουν, ενισχύουν τη θέση μας αλλά δεν αντικαθιστούν τις δικές μας ευθύνες
Χρειαζόμαστε ανατροπές για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Χρειαζόμαστε και στοχαστικές προσαρμογές. Και τώρα είναι η ώρα. Αύριο ίσως θα είναι αργά! Η προτεκτοροποίηση για την Κύπρο, η φινλανδοποίηση για την Ελλάδα είναι επί θύραις.
*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019
stephanos.constantinides@gmail.com
Στέφανος Κωνσταντινίδης