Της Έλσας Νικολαίδου, 20 Μαρτίου 2021
Η ανθρώπινη ζωή είναι πεπερασμένη. Δεν είναι λίγοι αυτοί που θα ήθελαν να αλλάξουν το παρελθόν, αναγνωρίζοντας λάθη και χαμένο χρόνο, υπαίτιο για τη δυστυχία τους. Ποιον θα κατηγορήσουν όμως, πέρα από τον εαυτό τους; Δεν είναι ο καθένας υπεύθυνος για τη ζωή του; Ο Σενέκας ξεκινά το Περί ευτυχισμένης ζωής, ένα σύγγραμμα που αναλύει την έννοια της ευτυχίας, με την διαπίστωση ότι όλοι επιζητούν την ευτυχία τους, αλλά δεν γνωρίζουν τον τρόπο για να την κατακτήσουν. Έχοντας επιλέξει λάθος δρόμο, αντί να πλησιάζουν τον στόχο τους, ολοένα απομακρύνονται. Το ταξίδι μας προς την ευτυχία δεν είναι εύκολο. Ο Σενέκας προτείνει στάδια:
α. Κατ’ αρχάς, πρέπει να ορίσουμε με σαφήνεια πού στοχεύουμε.
β. Έπειτα, πρέπει να σκεφτούμε από ποιο μονοπάτι θα φτάσουμε πιο σύντομα, δεδομένου ότι έχουμε επιλέξει τη σωστή κατεύθυνση για το ταξίδι μας.
γ. Κάθε μέρα θα ελέγχουμε την πρόοδό μας, πόση απόσταση διανύουμε προκειμένου να πλησιάσουμε τον στόχο στον οποίο μας οδηγούν οι φυσικές μας επιθυμίες (cupiditas naturalis).
Ο στόχος είναι η ευτυχία. Τα βήματα ξεκάθαρα. Αλλά αυτά είναι μόνο η εισαγωγή. Γιατί χάνουμε τον δρόμο μας; Η αδυναμία στην εφαρμογή της ευτυχίας πηγάζει από το ότι δεν ακολουθούμε την αρχική πορεία που έχουμε χαράξει. Διότι επιλέγουμε να ακολουθήσουμε τη γνώμη των πολλών. Αναζητώντας τον δρόμο, αντί να πάρουμε μαζί μας έναν έμπειρο οδηγό, να ρωτήσουμε τους κατοίκους της περιοχής, ακολουθούμε τα πιο πολυσύχναστα μονοπάτια σαν τα πρόβατα, βαδίζοντας με τους πολλούς.
«Τίποτε, επομένως, δεν είναι πιο σημαντικό από το ότι δεν πρέπει, σαν τα πρόβατα, να ακολουθούμε το κοπάδι που προηγείται, και να συνεχίσουμε όχι εκεί που οφείλαμε, αλλά όπου πηγαίνει αυτό. Τίποτε δεν προκαλεί περισσότερα δεινά από το ότι συμπορευόμαστε με φήμες και την πίστη μας ότι τα καλύτερα είναι τα αποδεκτά για τα οποία υπάρχει η μεγαλύτερη συμφωνία, και το ότι ακολουθούμε το παράδειγμα των πολλών, και δεν ζούμε με βάση τη λογική αλλά με βάση την μίμηση». (De vita beata, 1.3-4)
Οι περισσότεροι δεν λαμβάνουν αποφάσεις για τον εαυτό τους, τη ζωή τους. Και αυτό αποτελεί την αφετηρία της αναζήτησης της ευτυχίας. Οι άνθρωποι κάνουν λάθος. Και η χειρότερη επιλογή είναι να ακολουθήσουμε το κοπάδι για την δική μας ευτυχία.
«Όταν σκεφτόμαστε την ευτυχισμένη ζωή, δεν μπορείς να μου απαντήσεις σαν ψηφοφορία, ‘αυτό το μέρος λαμβάνει περισσότερες ψήφους’, διότι γι’ αυτόν τον λόγο είναι το χειρότερο. Δεν είναι τα ανθρώπινα πράγματα τόσο σωστά διευθετημένα, ώστε τα καλύτερα να αρέσουν στην πλειοψηφία». 2.1
Στην πλειοψηφία αρέσει η επίδειξη. Θαυμάζουν αυτά που αστράφτουν εξωτερικά, αντί να ψάξουν μέσα τους. Μόλις το συνειδητοποιήσουν μετανιώνουν για τις επιλογές τους. Ο Σενέκας προς στιγμήν θα προσπεράσει τις υπόλοιπες φιλοσοφικές θεωρίες, χωρίς συζήτηση, και θα παραθέσει την δική του, για μια ευτυχισμένη ζωή (De vita beata). Ως Στωικός ξεκινάει από το κατά φύσιν ζην. Για τον ίδιο, η ευτυχισμένη ζωή μπορεί να επιτευχθεί μόνο με έναν τρόπο. Προϋπόθεση είναι ένας υγιής, γενναίος και ενεργητικός νους που αντιμετωπίζει με θάρρος τις προκλήσεις των καιρών, δίνοντας την πρέπουσα σημασία στις ανάγκες του σώματος χωρίς, ωστόσο, να καταδυναστεύεται από αυτές. Τέλος, ο νους αυτός χρησιμοποιεί τα αγαθά της τύχης, χωρίς να είναι ο υπηρέτης τους. Η ευτυχία είναι προσωπική υπόθεση: «Θα αποκτήσουμε αδιατάραχτη ηρεμία και ελευθερία, όταν απομακρύνουμε όλα αυτά που μας ενθουσιάζουν ή μας φοβίζουν γιατί, όταν οι απολαύσεις και οι φόβοι πετάξουν μακριά, τη θέση κάθε μικρού και εύθραυστου και βλαβερού, που επιφέρει το κακό, καταλαμβάνει μια απέραντη, αμετάβλητη, σταθερή χαρά μαζί με την γαλήνη, ηρεμία και αρμονία της ψυχής και μεγαλείο με πραότητα. Γιατί όλη η αγριότητα πηγάζει από την αδυναμία». 3.4
*Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο Med High
nicolaidou.e@medhigh.com