Της Έλσας Νικολαίδου, 17 Απριλίου 2021
Μπορεί ο Αλέξανδρος να είναι ο πιο γνωστός μαθητής του Αριστοτέλη, αλλά, αν ένας μαθητής του ακολούθησε τα χνάρια του στη Φιλοσοφία, αυτός δεν είναι άλλος από τον Θεόφραστο. Είναι εκείνος που εγκατέλειψε τον Πλάτωνα όταν άκουσε τη διδασκαλία του Αριστοτέλη στην Ακαδημία (Διογένης Λαέρτιος 5. 38) και τον ακολούθησε στις βιολογικές έρευνές του στην Άσσο. Ως εκ τούτου, δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι, μετά την εγκατάσταση του Αριστοτέλη στην Χαλκίδα, διετέλεσε πρώτος σχολάρχης του Λυκείου συνεχίζοντας τον Περιπατητικό κύκλο που είχε ήδη διαμορφωθεί.
Ο Θεόφραστος καταγόταν από την Ερεσό της Μυτιλήνης και ήταν γιος βαφέα (γεγονός που δηλώνει την οικονομική του ευρωστία). Στην αρχή παρακολούθησε μαθήματα στην Ερεσό, στην συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στην Ακαδημία. Το πραγματικό του όνομα ήταν Τύρταμος, αλλά οφείλει το όνομα Θεόφραστος (με το οποίο έγινε γνωστός στην αρχαιότητα) στον Αριστοτέλη που τον μετονόμασε έτσι λόγω της ευγλωττίας του. Η προσωπικότητα του Αριστοτέλη δεν επισκίασε τον φιλοσοφικό ζήλο του Θεόφραστου, ο οποίος απέκτησε περίπου 2.000 μαθητές. Ωστόσο, παρά την εκτίμηση που έτρεφαν οι Αθηναίοι στο πρόσωπό του αναγκάστηκε με όλους τους φιλοσόφους να εγκαταλείψει την Αθήνα, όντας ο σχολάρχης του Λυκείου: «Γιατί ο Σοφοκλής του Αμφικλείδου εισηγήθηκε ένα νόμο, ότι κανένας φιλόσοφος δεν θα μπορούσε να διευθύνει μια σχολή χωρίς την άδεια της Βουλής και του Δήμου. Σε άλλη περίπτωση, η ποινή θα ήταν ο θάνατος. Αλλά την επόμενη χρονιά οι φιλόσοφοι επέστρεψαν, καθώς ο Φίλωνας κατηγόρησε τον Σοφοκλή ότι παρανόμησε. Όταν οι Αθηναίοι κατέστησαν άκυρο το νόμο, επέβαλαν ποινή πέντε ταλάντων στον Σόλωνα, και ψήφισαν την επιστροφή των φιλοσόφων, για να επιστρέψει και ο Θεόφραστος και να ζει όπως προηγουμένως». 5.18
Ο Θεόφραστος ακολούθησε την Αριστοτελική μέθοδο στην έρευνα της φύσης, θεμελιώνοντας την επιστήμη της Φυτολογίας. Πράγματι, στο «Περί φυτικών ιστοριών» (ένα από τα λίγα σωσμένα έργα του) το οποίο αποτέλεσε σημαντική πηγή Φυσικής Ιστορίας κατά την αρχαιότητα, ερευνώνται, καταγράφονται και ταξινομούνται περισσότερα από 550 είδη φυτών και βοτάνων, ενώ δίνονται οδηγίες για τη φαρμακευτική χρήση τους. Το πιθανότερο είναι ότι το συγκεκριμένο έργο γράφτηκε για να εξυπηρετήσει τους διδακτικούς σκοπούς του Λυκείου και φαίνεται ότι ο συγγραφέας συχνά προέβαινε σε διορθώσεις και προσθέσεις για να εμπλουτίσει το υλικό του. Ωστόσο, τα έργα του (ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει πάνω από 200 τίτλους) αφορούσαν όλους τους κλάδους της Φιλοσοφίας. Η αγάπη του για την έρευνα των φυτών οδήγησε και στην δημιουργία κήπου στο χώρο του Λυκείου, τον οποίο, ως σχολάρχης πλέον, κληροδότησε στους συνεχιστές της Περιπατητικής σχολής στη διαθήκη του: «Τον κήπο και τον περίπατο και όλες τις παρακείμενες στον κήπο οικείες τα δίνω σε όσους από τους φίλους μου είναι καταγεγραμμένοι παρακάτω και θα ήθελαν να συζητούν και να συμφιλοσοφούν, επειδή δεν είναι δυνατό για όλους να διαμένουν πάντα σε δική τους κατοικία, με τον όρο να μην πέσουν σε ξένη ιδιοκτησία ούτε να χρησιμοποιηθούν για ιδιωτική χρήση, αλλά να τα έχουν από κοινού σαν να ήταν ιερό, και να ζουν υπό καθεστώς οικειότητας και φιλίας, όπως είναι σωστό και δίκαιο.[…] Ας με θάψουν σε όποιο μέρος του κήπου αρμόζει χωρίς περιττά έξοδα για την ταφή ή το μνημείο μου». 5. 53-54
Ο Θεόφραστος πέθανε στα 85 του, έχοντας ασχοληθεί όπως ο δάσκαλός του με όλους τους τομείς της ανθρώπινης γνώσης. Ωστόσο, προτού πεθάνει οι μαθητές του ζήτησαν μια τελευταία συμβουλή. Τους απάντησε ότι δεν είχε να τους δώσει. Μπορούν να είναι ευτυχισμένοι, αλλά θέλει κόπο. Έπρεπε πλέον μόνοι τους να σκεφτούν τι να κάνουν (5. 41).
Ο ίδιος είχε βρει την ευτυχία στη φιλία, τη γνώση και τον κήπο. Και αυτά τους κληροδότησε.
*Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο Medhigh
nicolaidou.e@medhigh.com