Διογένης ο Κυνικός: Η αληθινή άσκηση

Η φιλοσοφία μπορεί να ξεκίνησε ως θεωρία, αλλά δεν έμεινε εκεί. Οι Φυσικοί φιλόσοφοι έστρεψαν το βλέμμα τους στον ουρανό, ξεκινώντας τη συζήτηση για την αρχή των πάντων. Ο Σωκράτης όμως ουδέποτε ενδιαφέρθηκε για τα ουράνια σώματα. Τα ερωτήματά του είχαν στόχο το άτομο, την αρετή και την ευτυχία. Ο ίδιος δεν ασκούσε μόνο τον λόγο και τη σκέψη. Ήθελε να εφαρμόζει όσα δίδασκε. Και η φιλοσοφία γίνεται πράξη. Δείχνει έμπρακτα τη δύναμή της. 

Ο θάνατος του Σωκράτη είναι γνωστό ότι οδήγησε, κατ’ αρχάς, τους μαθητές του στη δημιουργία φιλοσοφικών σχολών. Οι φιλόσοφοι έχουν πλέον μαθητές και φίλους, ζουν μόνοι ή ανάμεσα σε άλλους, ωστόσο, η βασικότερη διδασκαλία είναι η ζωή τους, η καθημερινή εξάσκηση της φιλοσοφίας, με λόγια και κυρίως με έργα.

Ο Διογένης, ο γνωστότερος από τους Κυνικούς φιλοσόφους, αποκαλούσε τον εαυτό του «έναν τρελό Σωκράτη» (Διογένης Λαέρτιος, 6.54). Ο σκοπός και των δύο ήταν ο ίδιος: να διδάξουν την αρετή. Ωστόσο, ο Διογένης δεν υιοθέτησε την (αν και ειρωνική) μειλίχια συμπεριφορά του πρώτου Αθηναίου φιλοσόφου. Οι πράξεις των ανθρώπων τον εξόργιζαν. Δεν διέκρινε συνέπεια μεταξύ σκέψης και πράξης, λόγου και έργου. Άλλα δίδασκαν και άλλα έπρατταν: «Απορούσε με τους γραμματικούς που από τη μια ερευνούσαν τις δυστυχίες του Οδυσσέα, και από την άλλη αγνοούσαν τα δικά τους. Και ακόμη για τους μουσικούς, που φρόντιζαν να αρμόζουν τις χορδές στη λύρα και άφηναν ανάρμοστα τα ήθη της ψυχής˙ για τους μαθηματικούς που προσήλωναν το βλέμμα τους στον ήλιο και τη σελήνη, αλλά παράβλεπαν τα πράγματα μπροστά στα πόδια τους. Και για τους ρήτορες, που έκαναν φασαρία στους λόγους τους για τη δικαιοσύνη, αλλά πουθενά δεν την εφάρμοζαν» 6. 27-28

Ο Διογένης ακολουθεί έναν πρωτοποριακό τρόπο ζωής, θέλοντας να δείξει στους Αθηναίους ότι, αν ασκήσουν το σώμα και την ψυχή τους, θα κατακτήσουν την ευδαιμονία.

«Τίποτε απολύτως στη ζωή, έλεγε, δεν κατορθώνεται χωρίς άσκηση, αυτή όμως είναι δυνατή να κερδίσει τα πάντα. Πρέπει λοιπόν αντί για τους άχρηστους κόπους οι άνθρωποι να προτιμούν τους κατά φύσιν για να ζουν με ευδαιμονία (ζῆν εὐδαιμόνως), αλλά εξαιτίας της τρέλας τους ζουν δυστυχισμένοι. Γιατί ακόμη και η καταφρόνηση της ηδονής είναι πολύ ηδονική, όταν συνηθίζουμε σ’ αυτήν. Και όπως αυτοί που συνηθίζουν να ζουν με απολαύσεις (ἡδέως ζῆν) με αηδία περνούν στην αντίθετη κατάσταση, έτσι και εκείνοι που έχουν ασκηθεί στον αντίθετο τρόπο ζωής είναι ηδονικό να καταφρονούν τις ηδονές. Αυτά υποστήριζε και βέβαια τα τηρούσε. Όντως παραχαράσσοντας τις ισχύουσες αξίες, με το να μην αναγνωρίζει στις συμβάσεις το κύρος των φυσικών νόμων. Και έλεγε ότι διάγει τον ίδιο βίο με τον Ηρακλή, θέτοντας πάνω από όλα την ελευθερία». 6.71

Η πράξη είναι η αληθινή άσκηση. Τα βιβλία δεν εξασκούν το σώμα ούτε όμως και την ψυχή. Αν ήθελε κάποιος να γνωρίσει τη φιλοσοφία του Κυνισμού, όφειλε να ξεκινήσει από την άσκηση. Όχι από τα βιβλία: «Όταν τον παρακάλεσε ο Ηγησίας να του δανείσει ένα από τα συγγράμματά του, είπε «Ασήμαντος (μάταιος) είσαι Ηγησία, δεν επιλέγεις τα ζωγραφιστά σύκα, αλλά τα αληθινά παραβλέπεις όμως την αληθινή άσκηση και ξεκινάς από τα γραπτά». 6.48

Ο φιλόσοφος δοκιμάζεται στην πράξη. Η αρετή δεν είναι ένα θεωρητικό, ιδεατό κατασκεύασμα. Μπορεί να κατακτηθεί. Πρώτα όμως πρέπει να γίνει βίωμα. Η άσκηση, σωματική και ψυχική, είναι εκ των ων ουκ άνευ προαπαιτούμενο του Κυνισμού. Οι σχολές που έπονται, Στωικισμός και Επικουρισμός, εφαρμόζουν το ίδιο. Δεν φιλοσοφούν μόνο θεωρητικά, αλλά πράττουν. Δάσκαλοι και μαθητές των σχολών ασκούν τη φιλοσοφία έμπρακτα. Με αυτό τον τρόπο, όσοι φιλοσοφούν καταλήγουν στην ευδαιμονία. Και η φιλοσοφία γίνεται τρόπος ζωής. Ευ ζην.

*Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο Med High

nicolaidou.e@medhigh.com