Της Αντρούλας Ταραμουντά, 21 Μαρτίου 2021
Έτσι για να θυμούμαστε, για να επανευρίσκουμε εαυτούς αρχές και αξίες που καταχωνιάσαμε πολύ βαθιά γιατί αναθεωρήσαμε τις προτεραιότητές μας, τα πρέπει και τα θέλω μας, ανακαλούμε το αρχαίο σχήμα ύβρις→άτη→νέμεσις→τίσις που είχε και έχει τη σημασία του. Ιδιαίτερα στους καιρούς που ζούμε…
ΥΒΡΙΣ- σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια- ήταν βασική αντίληψη της κοσμοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων. Όταν κάποιος, υπερεκτιμώντας τις ικανότητες και τη δύναμή του (σωματική, αλλά κυρίως πολιτική, στρατιωτική και οικονομική, συμπεριφερόταν με βίαιο, αλαζονικό και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους άλλους, στους νόμους της Πολιτείας και κυρίως απέναντι στον άγραφο θεϊκό νόμο -που επέβαλλαν όρια στην ανθρώπινη δράση-, θεωρούνταν ότι διέπραττε «ύβριν», δηλ. παρουσίαζε συμπεριφορά με την οποία επιχειρούσε να υπερβεί τη θνητή φύση του και να εξομοιωθεί με τους θεούς, με συνέπεια την προσβολή και τον εξοργισμό τους. Για τη βίαιη, αυθάδη και αλαζονική αυτή στάση/συμπεριφορά, που αποτελούσε για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο παραβίαση της ηθικής τάξης και απόπειρα ανατροπής της κοινωνικής ισορροπίας και γενικότερα της τάξης του κόσμου, επικρατούσε η άποψη ότι επαναλαμβανόμενη, και μάλιστα μετά από προειδοποιήσεις των ίδιων των θεών, οδηγούσε τελικά στην πτώση και καταστροφή του «υβριστού». Αποδίδοντας την αντίληψη σχετικά με την ύβρι και τις συνέπειές της, όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται στην αρχαιότερή της μορφή, με το σχήμα ύβρις→άτη→νέμεσις→τίσις μπορούμε να πούμε ότι οι αρχαίοι πίστευαν πως μια «ύβρις» συνήθως προκαλούσε την επέμβαση των θεών, και κυρίως του Δία, που έστελνε στον υβριστή την «άτην», δηλαδή το θόλωμα, την τύφλωση του νου. Αυτή με τη σειρά της οδηγούσε τον υβριστή σε νέες ύβρεις, ώσπου να διαπράξει μια πολύ μεγάλη ανοησία, να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα, το οποίο προκαλούσε την «νέμεσιν», την οργή και εκδίκηση δηλαδή των θεών, που επέφερε την «τίσιν», δηλ. την τιμωρία και τη συντριβή/καταστροφή του.
ΑΤΗ ήταν θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, ενσάρκωση της βλάβης. Στα αρχαία ελληνικά η λέξη ἀτη σήμαινε τη «σύγχυσιν φρενών», την απερισκεψία που οφειλόταν σε πλάνη που απέστελναν οι θεοί. Η Άτη ήταν η προσωποποίηση της βλάβης του μυαλού και των απερίσκεπτων πράξεων, καθώς και των αποτελεσμάτων αυτών των πράξεων. Οδηγούσε τόσο τους ανθρώπους, όσο και τους θεούς, στην παρεκτροπή και σε ανεύθυνες πράξεις. Η Άτη ήταν συμφορά που χτυπούσε κατακέφαλα, τυφλώνοντας τον νου και επιφέροντας την καταστροφή. Μετά από ό,τι κακό και δυστύχημα είχε αποστείλει η Άτη, προσέρχονταν οι Λιταίς για να τα θεραπεύσουν.
ΝΕΜΕΣΙΣ. Ελάχιστα γνωρίζουμε για αυτή τη θεότητα, που προσδιορίζεται άλλοτε ως Ιχναίη, άλλοτε ως Αδράστεια ή Ραμνουσία. Η ετυμολογία, η ρίζα του ονόματος «νέμω», δήλωνε αρχικά τη δίκαιη διανομή, τη μοιρασιά που γίνεται βάσει νόμιμης εξουσίας. Με τον καιρό απέκτησε τη σημασία της ανάληψης δικαστικής δράσης εκ μέρους της εξουσίας, ώστε να απονεμηθεί δικαιοσύνη. Ως λέξη η «Νέμεσις» έχει αντικειμενική αξία και όχι υποκειμενική. Αναφέρεται στον φορέα της εξουσίας που την ασκεί. Μεταφορικά λέγοντας «Νέμεσι» εννοούμε τη θεία δίκη.
ΤΙΣΙΣ είναι η τιμωρία που επέφερε η αρχαιοελληνική ύβρις. Βασική αντίληψη στο έργο του Ηροδότου είναι ότι η παραβίαση του μέτρου από τον άνθρωπο (ή η «υπερβολή», κόρος) τον οδηγεί στην ύβρη (αλαζονεία, υπέρβαση του μέτρου) και αυτό προκαλεί την οργή του θεού (νέμεση) και επιφέρει την καταστροφή (άτη), την τιμωρία του υβριστή (τίση).
Τούτες τις μέρες της δοκιμασίας καλό θα ήταν να ανατροφοδοτούμε εαυτούς από εκείνα που διδαχθήκαμε όσοι είχαμε την τύχη να έχουμε δασκάλους με Δ κεφαλαίο, καθώς κι αυτοί σιγά–σιγά εξαφανίζονται…