Το τελευταίο ραντεβού;

Όταν έφευγα την τελευταία φορά από το σπίτι του, είχε σταθεί στην πόρτα και αποχαιρέτησε εμένα και τον Αντρέα Παράσχο κουνώντας μας το χέρι. Ήταν ο τελευταίος αποχαιρετισμός αυτός; Δεν ήμασταν βέβαιοι αν θα τον ξαναβλέπαμε. Ήταν πολύ άρρωστος. Ήταν στο κατώφλι των εκατό του χρόνων.

Όμως, δεν είχε χάσει καθόλου τη μνήμη του. Με φιλοξένησε στο σπίτι του μερικές φορές. Μιλήσαμε και όταν βρισκόταν ακόμα στη ζωή η αγαπημένη του σύζυγος. Ήταν πολύ πολιτισμένη, αξιόλογη και αγωνίστρια η κυρία Λυσσαρίδη. Μου διηγήθηκε για τη φιλία της με τον εθνικό ήρωα της Αφρικής Αμίλκαρ Καμπράλ όταν ασκούσε δημοσιογραφία στην Αφρική. Μου χάρισε τα βιβλία της. Η απώλεια της συζύγου του ήταν σαν την απώλεια μιας συναγωνίστριας γι’ αυτόν. Μετά από κάθε γεύμα έβγαζε δύο πούρα Αβάνας και μου έδινε το ένα. «Αυτά είναι τα τελευταία που μου έστειλε ο Φιντέλ Κάστρο», μου έλεγε. Λεγόταν κάτι γι’ αυτόν εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας και ήμουν πολύ περίεργος και εγώ γι’ αυτόν. Στην πρώτη συνεδρία της Βουλής μετά τον Δεκέμβριο του 1963, λέει, άρχισε την ομιλία του λέγοντας «αγαπητά μου αδέλφια» και μετά ρώτησε: «Ξέρετε γιατί σας αποκαλώ αδέλφια μου;». Και απάντησε ο ίδιος την ερώτηση: «Διότι εδώ ανάμεσά μας δεν υπάρχει απολύτως κανένας Τούρκος»! Αυτό λεγόταν. Τον ρώτησα ευθέως: «Είναι αλήθεια;». «Όχι, δεν είπα κάτι τέτοιο», μου είπε. Αυτή η ερώτηση μου θύμισε μια ερώτηση που υπέβαλα στον Τάσσο Παπαδόπουλο. Τον είχαμε επισκεφτεί στο γραφείο του ως εκπρόσωποι εφημερίδας. Κάπνιζε μπόλικα «Craven A». Μας ανέφερε ότι απ’ αυτά κάπνιζε και ο Μακάριος, όμως τα δικά του ήταν ειδική παραγγελία. Έγινε αναφορά στον Ντενκτάς. Ο Ντενκτάς είχε συλληφθεί εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων όταν βγήκε σε λάθος παραλία με βάρκα το 1967. «Σκοτώστε τον σαν σκυλί», είπε ο Παπαδόπουλος. «Το είπες ή δεν το είπες», τον ρώτησα. «Δεν το είπα», απάντησε.

Ο Λυσσαρίδης ήταν η μακροβιότερη ιστορία της Κύπρου. Απεβίωσε σε ηλικία 100 χρόνων. Διάβασα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσα έγραψαν γι’ αυτόν τα αδέλφια μας οι Ελληνοκύπριοι. Οι περισσότεροι λένε «αιωνία του η μνήμη». Διαφορετικά από εμάς. Σε εμάς συνήθως λένε «να κοιμάται μέσα σε φως». Ποτέ δεν κατάλαβα τι είδους φως υπάρχει κάτω από τη γη.

Με τον θάνατο του Λυσσαρίδη έκλεισε εντελώς το κεφάλαιο της παλιάς γενιάς. Πέθαναν οι Μακάριος, Κυπριανού, Κληρίδης, Παπαδόπουλος και ακόμα και ο νεότερος απ’ αυτούς Χριστόφιας. Πέθαναν και οι δρ Κιουτσιούκ και Ραούφ Ντενκτάς. Μαζί με αυτούς έφυγαν και πολλοί ηγέτες της ΕΟΚΑ και της ΤΜΤ. Αλλά ακόμα δεν τέλειωσε αυτό το πρόβλημα. Οι νέες γενιές που τους αντικατέστησαν έζησαν και ζουν τη ζωή τους ως να είναι η συνέχειά τους. Σε αυτό το νησί σαν να είναι όλοι απόφοιτοι είτε της σχολής Μακαρίου είτε της σχολής Ντενκτάς.

Σήμερα ανοίγει ακόμα μια φορά η αυλαία στη Γενεύη. Και ακριβώς όπως πριν πενήντα χρόνια, πάλι ακούγεται η λέξη «κρίσιμη». Είναι μια κρίσιμη συνάντηση, λέει. Ποια από αυτές τις συναντήσεις δεν ήταν κρίσιμη άλλωστε. Πέρασε η ζωή μας μιλώντας για κρίσιμες συναντήσεις. Όμως, σε αυτό το ραντεβού υπάρχει κάτι νέο που δεν υπήρχε στα προηγούμενα. Η επίσημη πρόταση για διχοτόμηση. Τα δύο κράτη. Η κίνηση της τουρκικής πλευράς. Η ελληνοκυπριακή πλευρά την απορρίπτει. «Αν υπάρξει επιμονή σε αυτό, δεν θα συμμετάσχουμε σε καμία επίσημη διαπραγμάτευση απ’ εδώ και μπρος», λέει. Καλά, τι θα γίνει; Μήπως αυτή η συνάντηση γίνεται για να μην διεξαχθούν ξανά διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό; Δηλαδή, για να κόψουν τελείως τα σχοινιά οι πλευρές στη Γενεύη; Τι σκοπεύει με αυτή τη νέα του κίνηση ο Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος έχει στριμωχτεί πιο πολύ απ’ όλες τις άλλες πλευρές; Παραπαίει ανάμεσα στην Αμερική και στη Ρωσία. Δέχεται ένα χαστούκι από τον ένα και ένα χαστούκι από τον άλλο. Ο Πούτιν τον τιμώρησε με τον τουρισμό, ακύρωσε όλες τις κρατήσεις Ρώσων τουριστών στην Τουρκία. Ο δε Μπάιντεν του έδωσε το χαστούκι της Αρμενικής Γενοκτονίας. Προς το παρόν είναι μέτρα ορεκτικά. Μπορεί να έρθουν και χειρότερα. Τι θα κερδίσει με την απαίτηση για δύο κράτη στην οποία επιμένει στην Κύπρο; Θα το δούμε και αυτό μετά από τη Γενεύη.

Έχει άλλη μια ιδιαιτερότητα η συνάντηση στη Γενεύη. Πρώτη φορά δεν υπάρχει η τουρκοκυπριακή πλευρά σε αυτό το τραπέζι. Και προηγουμένως δεν θεωρείτο ότι υπήρχε. Όμως, αυτή τη φορά δεν υπάρχει καθόλου!