Του Ανδρέα Πιμπίσιη, 11 Απριλίου 2021
Τα Ηνωμένα Έθνη και οι πλείστοι των εμπλεκομένων στα Ηνωμένα Έθνη έχουν τοποθετήσει πολύ χαμηλά τον πήχη των προσδοκιών τους στο Κυπριακό και τη συνάντηση της Γενεύης. Σε ένα δεκαπενθήμερο που θα βρεθούν εκ νέου στην Ελβετία, το μάξιμουμ που θα μπορούσαν να επιτύχουν είναι μια συμφωνία για να προχωρήσει ο διάλογος για το Κυπριακό. Το ερώτημα είναι προς ποια κατεύθυνση θα μπορούσε να κινηθεί η διαπραγμάτευση.
Στην ιστορία των διαπραγματεύσεων του Κυπριακού είναι ίσως η πρώτη φορά που οι ξένοι παίχτες προσεγγίζουν το θέμα πολύ προσγειωμένα και αποφεύγουν να κάνουν τοποθετήσεις, οι οποίες είναι στη σφαίρα του εξωπραγματικού. Πολύ λίγο, πολύ αργά, όπως θα έλεγαν και οι αγγλόφωνοι. Γιατί εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα στο Κυπριακό οι επιλογές που έχουν οι άμεσα εμπλεκόμενοι δεν είναι πολλές.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Δύσκολος γρίφος η 5+1 – Έρχεται για τα οργανωτικά η Λουτ
Όλοι συμφωνούν ότι η υφιστάμενη κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί. Απ’ εκεί και πέρα όμως υπάρχει διαφορετική αντίληψη και προσέγγιση της κάθε πλευράς ως προς το πώς θα ξεπεραστεί αυτή η υφιστάμενη κατάσταση και να κινηθούν όλοι προς την κατεύθυνση της λύσης του προβλήματος. Στο βαθμό που είναι δυνατό να λυθεί το Κυπριακό.
Η τουρκική πλευρά έχει ρίξει όλο της το βάρος στο να αφαιρέσει από τη συζήτηση την ομοσπονδιακή λύση. Άρχισε να παρουσιάζει μια σειρά από προτάσεις, κυρίως τον τελευταίο ένα χρόνο, που οδηγούν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, την οποία οι ίδιοι χαρακτηρίζουν ως λύση του προβλήματος, κι αυτή είναι η λύση δύο κρατών με κυριαρχική ισότητα, μέσω της οποίας η μόνη κερδισμένη θα είναι η Τουρκία, έχοντας στο μεταξύ επιτύχει μιας μορφής αποαναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Στον τουρκικό Τύπο υπήρξαν μια σειρά από δημοσιεύματα το τελευταίο διάστημα τα οποία αποτυπώνουν με ένα πολύ ξεκάθαρο τρόπο και επιγραμματικά ποιοι είναι οι πραγματικοί στόχοι της Τουρκίας όταν αναφέρεται σε λύση του Κυπριακού. Γιατί αυτή τη στιγμή η διαχείριση και ο απόλυτος έλεγχος των κινήσεων στο Κυπριακό είναι στην Άγκυρα, με την τουρκοκυπριακή ηγεσία να περιορίζεται σε ένα τελετουργικό ρόλο και τίποτε περισσότερο.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τα δημοσιεύματα αυτά, η όποια λύση στο Κυπριακό για να επιτευχθεί θα πρέπει να βασίζεται στην πραγματικότητα της ύπαρξης δύο χωριστών κρατών στην Κύπρο. Και καταγράφονται τέσσερις διαφορετικές επιλογές που υπάρχουν, σύμφωνα πάντα με την τουρκική θεώρηση, για να συμφωνηθεί διευθέτηση στο Κυπριακό:
w Πρώτη επιλογή είναι μια συνομοσπονδία δύο κρατών, με μια συμβολική κεντρική αρχή/κυβέρνηση, ισχυρά συστατικά κρατίδια/πολιτείες, μια διεθνή ταυτότητα και δύο χωριστές ταυτότητες.
w Δεύτερη επιλογή είναι μια ντε φάκτο ομοσπονδία με δύο κράτη εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη επιλογή στο νησί θα υπάρχουν δύο χωριστές πολιτείες αλλά στην ουσία θα υπάρξει μιας μορφής επανένωσης καθώς θα υπάρχει ελεύθερη διακίνηση και εγκατάσταση. Η συμφωνία εγγύησης να καλύπτει μόνο το βόρειο τμήμα, αλλά η διάσταση της ασφάλειας να δοθεί στην Τουρκία κατ’ ανάλογο τρόπο που παρέχεται στα μέλη της ΕΕ, και θα αφορά μόνο την Κύπρο.
w Η τρίτη επιλογή είναι μια ολοκληρωμένη λύση δύο κρατών.
w Η τέταρτη επιλογή είναι να διατηρηθεί η τρέχουσα κατάσταση πραγμάτων και όλο το βάρος να επικεντρωθεί στην οικονομική συνεργασία, στις προσπάθειες οικοδόμησης εμπιστοσύνης και στην δημιουργία συστημάτων αμοιβαίου οικονομικού ενδιαφέροντος για τις δύο πλευρές στο νησί, την Ελλάδα και την Τουρκία. Το αμοιβαίο ενδιαφέρον μπορεί, με την πάροδο του χρόνου, να καταφέρει να συγκλίνει, να κατανοήσει ο ένας τον άλλο και να διαλύσει ψυχολογικά τείχη που σήμερα υφίστανται.
Όλες οι επιλογές που βάζει μπροστά από τους συνομιλητές της, η τουρκική πλευρά δεν οδηγούν πουθενά παρά μόνο στη διχοτόμηση της νήσου κατά τρόπο επίσημο και με την υπογραφή της ελληνοκυπριακής πλευράς. Αν προσέξει κάποιος λίγο παράπανω, αυτές οι τέσσερις επιλογές που παρουσιάζει η τουρκική πλευρά είναι αυτές που πηγαινοέρχονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων υπό μορφή λύσης. Η μόνη διαφορά στην προκειμένη περίπτωση είναι πως η Άγκυρα έχει συγκεκριμενοποιήσει τι ακριβώς θέλει στην Κύπρο κατά τρόπο που να μην επηρεάζεται αρνητικά το δικό της κεκτημένο στο νησί.
Υπάρχει βεβαίως και μια πέμπτη, όχι επιλογή, αλλά απόχρωση της διχοτόμησης, που είναι η συνέχιση της παρούσας κατάστασης πραγμάτων, όπως τη βιώνουν όλοι στο νησί για σχεδόν πέντε δεκαετίες. Αυτό ωστόσο δεν θα είναι λύση του προβλήματος αλλά ενδεχομένως να οδηγήσει σε μια σταδιακή υλοποίηση των τεσσάρων επιλογών που έχουν καταγραφεί πιο πάνω, ξεκινώντας από την τέταρτη και την οικονομική συνεργασία.
Μια επιλογή για ε/κ πλευρά
Η ελληνοκυπριακή πλευρά, είναι κοινό μυστικό, πως ουδέποτε υποστήριξε πραγματικά τη λύση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Θεωρώντας την άδικη για την πλειοψηφία του λαού (που είναι) και παρασυρόμενη –κυρίως– από τη ρητορική της ηγεσίας της ιδιαίτερα τις πρώτες τρεις δεκαετίες από της ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στη μετά το 1974 πραγματικότητα, οι δύο πρώτοι Πρόεδροι της Κυπριακής Δημοκρατίας παρ’ όλο ότι ήταν αυτοί που συμφώνησαν σ’ αυτό που μετέπειτα ονομάστηκε διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, ουδέποτε πίστεψαν σ’ αυτή τη μορφή λύσης.
Το παράδοξο αυτής της πορείας είναι πως σήμερα η ΔΔΟ αποτελεί όχι τη δεύτερη καλύτερη αλλά τη μοναδική επιλογή που έχει ενώπιόν της η ελληνοκυπριακή πλευρά, προκειμένου να επιτευχθεί μια λύση η οποία να είναι μέσα στο πλαίσιο που καθορίζουν τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών και το διεθνές δίκαιο. Το οξύμωρο είναι πως μπροστά σ’ αυτά τα δεδομένα η ελληνοκυπριακή πολιτική ηγεσία, και κατ’ επέκταση και οι πολίτες, συνεχίζουν ακόμα και το 2021 να συζητούν κατά πόσο η ΔΔΟ είναι μια καλή ή κακή λύση για το Κυπριακό. Καλή λύση δεν είναι η ΔΔΟ, ουδέποτε υπήρξε μια καλή λύση.
Το δίλημμα που μπαίνει ενώπιον της πολιτικής ηγεσίας είναι κατά πόσο θα επιλέξουν αυτή τη μόνη λύση που προσφέρεται ή θα πάνε σε μια από τις τέσσερις επιλογές που προσφέρει η τουρκική πλευρά.
Απέναντι είναι ο Ερντογάν
Η Τουρκία έχει τραβήξει κόκκινες γραμμές επιχειρώντας να περιορίσει τις επιλογές των συνομιλητών της στο Κυπριακό κατά τρόπον ώστε να αναγκαστούν να κινηθούν μέσα στο πλαίσιο που η ίδια θέλει. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι αυτός που καθορίζει τι θα γίνει στο Κυπριακό και όχι οποιοσδήποτε άλλος. Και αυτό που ο Ερντογάν έχει κατ’ επανάληψη τονίσει είναι πως: «Τα δύο κράτη είναι ο μόνος τρόπος να λυθεί το Κυπριακό». Πιστεύει κανείς ότι υπάρχει οποιοσδήποτε σ’ ολόκληρη την τουρκική επικράτεια ή στα κατεχόμενα που θα τολμήσει να αμφισβητήσει αυτή τη θέση ή να κινηθεί εκτός του πλαισίου που καθόρισε με τον πλέον επίσημο τρόπο το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας; Ούτε ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου έχει τη δυνατότητα, και σίγουρα ούτε ο Ερσίν Τατάρ έχει την ικανότητα να κινηθεί εκτός αυτού που καθόρισε ως πορεία πλεύσης για το Κυπριακό ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Μια συμφωνία στο Κυπριακό για να μπορεί να επιτευχθεί πρέπει να τύχει της σύμφωνης γνώμης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Εάν δεν πειστεί προς αυτή την κατεύθυνση τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει, ανεξαρτήτως του τι θα συζητούν είτε οι πέντε είτε οι δύο.
Για να δεχθεί όμως ο Ερντογάν έναν συμβιβασμό στην Κύπρο θα πρέπει αυτός να είναι κομμένος και ραμμένος στα δικά του μέτρα και κυρίως να ικανοποιεί το όραμά του για έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου.
Ο Τούρκος Πρόεδρος έχει προχωρήσει τόσο πολύ σε σχέδια και αποφάσεις που δεν πρόκειται να δεχθεί οτιδήποτε λιγότερο από τη διασφάλιση των «δικαιωμάτων της Τουρκίας» στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως ο ίδιος αντιλαμβάνεται αυτά τα δικαιώματα.
Τι ενδιαφέρει πρωτίστως την ΕΕ
Το πρόσφατο περιστατικό στο παλάτι του Ερντογάν, με θύμα την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έδειξε και ποια θέματα απασχολούν περισσότερο θεσμούς, κράτη και κυβερνήσεις εντός της ΕΕ. Έγινε ανάστατη ολόκληρη η Ευρώπη γιατί η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναγκάστηκε να καθίσει μακριά και όχι δίπλα από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ένα γεγονός που επισκίασε τα όποια άλλα θέματα συζητήθηκαν κατά την τρίωρη συνάντηση των επικεφαλής των ευρωπαϊκών θεσμών με τον Τούρκο Πρόεδρο στην Άγκυρα.
Το συγκεκριμένο συμβάν προκάλεσε μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρά τις μαζικές συλλήψεις και διώξεις από το τουρκικό καθεστώς εναντίον όσων έχουν αντίθετη άποψη ή ασκούν κριτική στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Είναι κι αυτό ένα δείγμα του τι πραγματικά ενδιαφέρει πρωτίστως την Ευρωπαϊκή Ένωση και απαντά ενδεχομένως και σε όσους στην Κύπρο ευελπιστούν ότι η ΕΕ και οι ηγεσίες των κρατών μελών θα συμβάλουν ώστε η λύση του Κυπριακού να είναι τέτοια όπως όλοι αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία και τις βασικές ελευθερίες. Εξάλλου, η ΕΕ έχει δείξει μόλις πρόσφατα ότι αυτό που την ενδιαφέρει, πάνω απ’ όλα, σε σχέση με το Κυπριακό, είναι η όποια λύση να μην επηρεάζει αρνητικά τη δική της λειτουργικότητα.