ΣΕΝΕΡ ΛΕΒΕΝΤ, 28/06/2021
Ξαφνικά εμφανίστηκε μπροστά μου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια φωτογραφία Ελληνοκύπριων αιχμαλώτων που φορούσαν μόνο εσώρουχα. Την είχαν δει και προηγουμένως. Πάλι όμως την κοίταξα με προσοχή. Τα πρόσωπά τους. Τις κινήσεις τους. Προσπάθησα να διαβάσω τη φωτογραφία. Τα συναισθήματά τους. Τους φόβους τους. Τις ανησυχίες τους. Κάποιοι κάρφωσαν το βλέμμα τους στην κάμερα. Κάποιους δεν τους ένοιαζε. Τι νιώθει κάποιος που αιχμαλωτίζεται ενώ υπερασπίζεται την πατρίδα του ενάντια σε έναν εχθρό εισβολέα; Γιατί πιάστηκαν και οδηγήθηκαν εκεί. Ιδού, κατέκτησες τα εδάφη τους. Πήρες τις περιουσίες τους από τα χέρια τους. Γιατί μαζεύεις και τους αιχμαλώτους και τους οδηγείς σε μιαν άλλη χώρα. Μήπως είναι λάφυρα και οι αιχμάλωτοι; Αυτή η φωτογραφία μου φαίνεται πολύ τραγική, όπως μια φωτογραφία ομαδικού τάφου. Εκείνοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους ενάντια στους κατακτητές και όχι πολεμώντας για κατάκτηση. Πρέπει και αυτό να καταγραφεί όταν γράφεται η ιστορία της αιχμαλωσίας.
Η Κύπρος έχει πολλές θλιβερές φωτογραφίες που δεν μπορούν να ξεχαστούν όπως αυτή. Πολλούς ματωμένους νεκρούς. Πολλά δάκρυα. Ούτε οι εκσκαφές σε ομαδικούς τάφους ξεχνιούνται ούτε το ματωμένο μπάνιο. Ούτε η τελευταία ματιά στη ζωή των στρατιωτών που τους άναψαν τσιγάρο έχοντας δεμένα τα χέρια πίσω από την πλάτη. Δεν συγκρίνω με άλλους αιχμαλώτους τους αιχμαλώτους που στοιβάχτηκαν με κλοτσιές και σπρωξίματα στα πλοία και οδηγήθηκαν στα Άδανα. Προπάντων δεν τους συγκρίνω καθόλου με τους αιμοβόρους τζιχαντιστές που πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους Κούρδους αντιστασιακούς στη Συρία. Κοίταξα και τις δικές τους φωτογραφίες της αιχμαλωσίας. Δεν τους λυπήθηκα καθόλου. Όπως δεν λυπήθηκα και τους ναζί που πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους Ρώσους στο Στάλινγκραντ. Δεν αξίζει αυτή η λύπηση σε εκείνους που σκοτώνονται ή αιχμαλωτίζονται όταν πηγαίνουν να κατακτήσουν μιαν άλλη χώρα. Όπως είπε ο Ναζίμ Χικμέτ για τους ναζί, «είναι στρατιώτες που δεν κλαίει κανείς για τον θάνατό τους». Μεταφέρθηκαν στη Μόσχα πέραν των διακοσίων χιλιάδων Γερμανών στρατιωτών που πιάστηκαν αιχμάλωτοι αφότου έκαψαν και γκρέμισαν το Στάλινγκραντ. Ο Στάλιν τους έβαλε να κάνουν επίσημη παρέλαση στην οδό Γκόρκι, που είναι ο κύριος δρόμος της πόλης. Σε άθλια κατάσταση. Ο σοβιετικός λαός τους κοίταζε γονατίζοντας στα πεζοδρόμια. Αλλά ίσως να μην το πιστεύετε, υπήρξαν και κάποιοι που τους λυπήθηκαν. Κάποιοι μάλιστα πετάχτηκαν μέσα στον δρόμο και τους έδωσαν νερό. Ο Στάλιν δεν σκότωσε αυτούς τους αιχμαλώτους. Τους έβαλε να δουλέψουν. Εκείνοι έφτιαξαν τους μεγαλοπρεπείς ουρανοξύστες της Μόσχας με τους επτά γοτθικούς πύργους. Το πιο θαυμάσιο απ’ αυτά τα κτήρια είναι το Κρατικό Πανεπιστήμιο Μόσχας στο οποίο σπούδασα.
Επέστρεψαν πίσω όλοι οι Ελληνοκύπριοι αιχμάλωτοι που μεταφέρθηκαν στα Άδανα; Δεν ξέρω. Δεν μπόρεσα να το βρω αυτό και στις πηγές που διάβασα. Όπως πάρα πολλές αλήθειες, ούτε αυτή διαλευκάνθηκε. Ένας φίλος μου είχε γίνει μάρτυρας μιας συνομιλίας κάποτε και τη διηγήθηκε και σε εμένα. Εργαζόταν στο λιμάνι στο οποίο οι αιχμάλωτοι φορτώθηκαν στα πλοία. Δύο στρατιώτες εκεί συζητούσαν μεταξύ τους τις αναμνήσεις τους, λέει. Τους έδεναν πέτρες στα πόδια και τους πετούσαν στον ποταμό, λέει.
Άραγε υπάρχουν και αυτοί στον κατάλογο των αγνοουμένων που ακόμα αναζητούνται και δεν κατέστη δυνατόν να βρεθούν; Νομίζω ότι όσο και αν τους ψάξουμε, όσο και να σκάψουμε, δεν θα μπορέσουμε να βρούμε όλους τους αγνοούμενούς μας. Η Κύπρος πέρασε μέσα από έναν τέτοιο εφιάλτη το 1974 που δεν μπόρεσε να συνέλθει ακόμα. Διότι κρύβουμε τα εγκλήματά μας. Δεν τιμωρούμε τους δολοφόνους μας. Συγχωράμε ακόμα και όσους λένε ότι «το να σκοτώνω ήταν η τέχνη μου». Πέρασαν 47 χρόνια. Όμως, ο εφιάλτης ακόμα συνεχίζεται, κατά τη γνώμη μου. Όσοι έζησαν εκείνο τον πόνο δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν εκείνα τα τραύματα όσο και αν φαίνεται ότι τα έχουν ξεπεράσει. Μήπως είναι εύκολο να τα ξεπεράσεις; Μια νέα γενιά. Όμως υπάρχει μια νέα γενιά πλέον σε αυτό το νησί. Μια γενιά που σήμερα είναι 47 χρονών και δεν έχει ρίξει καμία σφαίρα ο ένας εναντίον του άλλου. Η γενιά του 1974. Δεν έζησαν εκείνο τον τρόμο. Η δε παλιά γενιά φεύγει και πάει. Αν η πρώτη σφαίρα ρίχτηκε κατά των Άγγλων το 1955, τα παιδιά εκείνης της περιόδους πάτησαν πλέον τα ογδόντα. Κάποιοι απ’ αυτούς φεύγουν χωρίς να μπορέσουν να δουν ποτέ ξανά το άλλο μισό της πατρίδας τους. Στο εγγύς μέλλον δεν θα απομείνει κανείς από την παλιά γενιά.
Κοίταξα άλλη μία φορά τους Ελληνοκύπριους αιχμαλώτους που φορούσαν μόνο εσώρουχα στα Άδανα. Σκέφτηκα τον πόλεμο. Σκέφτηκα την ειρήνη. Το καλό και το κακό. Την παλιά γενιά, τη νέα γενιά. Σκέφτηκα τους Ελληνοκύπριους που γιορτάζουν τον Κατακλυσμό στην κατεχόμενη περιοχή…