Διάλογος Ντενκτάς – Μακαρίου τρία χρόνια μετά την εισβολή

Του Σιενέρ Λεβέντ, 20 Μαίου 2021

Έφτασαν στα χέρια μας τα πρακτικά της συνάντησης Ντενκτάς – Μακαρίου που έγινε στις 27 Ιανουαρίου 1977. Από την πένα του Ντενκτάς. Και αρχίσαμε να τα δημοσιεύουμε στην εφημερίδα μας ως μια σειρά άρθρων. Πρώτη φορά δημοσιεύονται στον Τύπο. Ξέρετε. Αυτή η συνάντηση είχε πραγματοποιηθεί υπό την αιγίδα του γ.γ. του ΟΗΕ Πέρες ντε Κουέγιαρ κατόπιν αιτήματος του Ντενκτάς. Δεν αγαπούσε καθόλου τον Μακάριο. Και ο Μακάριος δεν τον αγαπούσε καθόλου. Παρά ταύτα, ο Μακάριος που είχε μεταβεί στον χώρο της συνάντησης πριν απ’ αυτόν δεν παρέλειψε να ευχηθεί στον Ντενκτάς για τα γενέθλιά του. Όταν έφευγαν από τη συνάντηση, που διήρκεσε δύο ώρες και πενήντα λεπτά, ο Μακάριος ρώτησε τον Ντενκτάς: «Με προσκαλείς στο πάρτι γενεθλίων σου;» Ο Ντενκτάς του είπε το εξής: «Δεν κάνω πάρτι, όμως αν θέλετε να περάσετε στην τουρκική πλευρά θα διευθετήσω αμέσως κάτι και θα χαρώ να έρθετε». Κατόπιν τούτου, ο Ντενκτάς προσθέτει το εξής στις σημειώσεις του: «Χαμογέλασε. Ήταν υπομειδίαμα!» Όταν έκαναν χειραψία, ο Μακάριος του είπε, λέει, «δυστυχώς δεν μπορούμε να πούμε ότι συμφωνήσαμε». Και εκείνος του απάντησε λέγοντας: «Πρέπει να ευχηθούμε να είναι μια καλή αρχή. Το ζήτημα είναι να κάνουμε αυτά τα πρώτα βήματα».

Η συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στα χρόνια που ακόμα ήταν ζεστή η κατοχή, ήταν μια συνάντηση τα σημάδια της οποίας υπάρχουν ακόμα μέχρι σήμερα. Συζητήθηκαν ο χάρτης, το εδαφικό και η ομοσπονδία. Ο Μακάριος, ο οποίος είπε «νομίζουμε ότι όταν μιλάτε για ομοσπονδία προβλέπετε μια συνομοσπονδία, η οποία αποτελείται από δύο χωριστά κράτη», ανέφερε το εξής, ζητώντας να καθοριστεί και το ποσοστό του εδάφους σε περίπτωση που θα υπήρχε ομοσπονδία: «Όταν πω στον λαό μου ότι αποδέχτηκα την ομοσπονδία (και ειδικά τη διζωνική ομοσπονδία), πρέπει να πω και το μέγεθος του εδάφους που θα κατέχουν οι δύο κοινότητες στο εδαφικό». Ο Ντενκτάς ρωτά: «Σε διάφορες περιπτώσεις παρουσιάζετε την ιδιοκτησία μας στο έδαφος να κυμαίνεται μεταξύ 10% και 17%. Εμείς ξέρουμε ότι το έδαφός μας είναι 32,8%. Κατά την άποψή σας πόσο είναι το έδαφος που έχουμε στα χέρια μας σήμερα;» Μακάριος: «Περίπου 37,5%». Ντενκτάς: «Μπορεί. Και εγώ ξέρω ότι είναι 36,4%». Μακάριος: «Στην πρότασή μας είπαμε 20%. Ή πιο σωστά προτείναμε το ποσοστό πληθυσμού. Φυσικά εδώ υπάρχει ένα περιθώριο διαπραγμάτευσης». Ύστερα ο Μακάριος ζητά από τον Ντενκτάς να του δώσει ένα ποσοστό. Και ο Ντενκτάς του δίνει: «Αν θα σας καθησυχάσει να σας πω. Θέλουμε μια περιοχή που δεν θα είναι πιο κάτω από 32,8%». Μακάριος: «Όμως, αυτό είναι πολύ. Είναι πολύ μεγάλη η διαφορά ανάμεσά μας». Ντενκτάς: «Αυτό είναι το τελευταίο σημείο». Μακάριος: «Δηλαδή, από το έδαφος του 36-37% που βρίσκεται υπό κατοχή θα μας δώσετε τη νεκρή ζώνη». Ντενκτάς: «Εγώ δεν είπα τίποτα. Ζητήσατε ποσοστό. Σας το έδωσα. Ύστερα εμείς δεν χρησιμοποιούμε τη λέξη ‘υπό κατοχή’. Λέμε ‘απελευθερωμένη’ και αυτή είναι η πραγματικότητα. Διότι αν δεν απελευθερώναμε αυτά τα μέρη, τι θα γινόταν εδώ, εσείς και εμείς τι θα γινόμασταν;»

Ύστερα ο Μακάριος ρώτησε για την ελευθερία εγκατάστασης. Το δικαίωμα απόκτησης περιουσίας. Ο Ντενκτάς δεν αντιτάχθηκε κατηγορηματικά σε αυτά, όμως τα απέρριψε με διπλωματικό τρόπο βάζοντας μπροστά απ’ όλα την ασφάλεια. Ο Μακάριος αντιλαμβανόταν ότι δεν υπήρχε ισότητα σε αυτό το τραπέζι. Ο Ντενκτάς μιλούσε βασιζόμενος στη στρατιωτική ισχύ που είχε πίσω του. Όμως, πρόσεχε να μην βρουν μπελάδες την Τουρκία λόγω της κατοχής. Όταν ο Μακάριος είπε ότι «δεν μπορεί να γεφυρωθεί η διαφορά ανάμεσα στο 32% και στο 20% στο εδαφικό» και «θα υπήρχε ελπίδα αν λέγατε 25%», ο Ντενκτάς του υπενθύμισε ότι σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει σε μια βρετανική εφημερίδα είχε πει ότι δέχονται και με ένα ποσοστό κάτω από 30%. Κατόπιν τούτου, ο Μακάριος, όπως λέει ο Ντενκτάς, άναψε ακόμα ένα τσιγάρο, πήρε ένα σοβαρό ύφος ωσάν να ήταν στην κηδεία του πιο αγαπημένου φίλου του και είπε το εξής: «Δεν είπα κάτι τέτοιο».

Και ακόμα ένα σημαντικό σημείο. Ο Ντενκτάς ρώτησε: «Γιατί δεν συμφωνήσατε κατά την περίοδο 1968-1974 παρά το γεγονός ότι ζητούσαμε τόσα λίγα πράγματα;» Και τώρα διαβάστε προσεκτικά την απάντηση του Μακαρίου:

«Οι στρατιωτικοί στην Ελλάδα ήθελαν ένωση. Αν συνήπτα συμφωνία, θα με αφάνιζαν. Ο Γρίβας ήταν στο νησί. Η κοινωνία ήταν διχασμένη, η εκκλησία ήταν διχασμένη. Συναντήθηκα με τον Γρίβα. Τον ρώτησα τι ήθελε να κάνει. Έλεγε θα κηρυχθεί μονομερώς η ένωση, η Ελλάδα θα τη δεχόταν και η Τουρκία δεν θα μπορούσε να κινητοποιηθεί. Εγώ δεν συμφώνησα με αυτή την άποψη. Σε περίπτωση κήρυξη της ένωσης, θα ήταν αναπόφευκτη η επέμβαση της Τουρκίας. Ο Γρίβας δεν το πίστευε αυτό. Ακόμα δεν μπορώ να καταλάβω πώς σχεδίασαν και εκτέλεσαν το πραξικόπημα, χωρίς να λάβουν υπόψη την αντίδραση της Τουρκίας. Σίγουρα ανέτρεψε τα σχέδιά τους το γεγονός ότι έμεινα ζωντανός. Ίσως αν πέθαινα, μόλις οι Τούρκοι αποβιβάζονταν στο νησί, θα έρχονταν ως ‘σωτήρες’ και το νησί θα διχοτομείτο».