‘Το νυχτερινό περιβάλλον είναι ένας πολύτιμος φυσικός πόρος και ο σκοτεινός ουρανό αποτελεί ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και θα πρέπει να διαφυλαχτεί και να τύχει της ανάλογης προστασίας.
*Η συν φωτογραφία έχει ληφθεί από τη Λεμεσό με ειδικά φίλτρα που μπλοκάρουν τις εκπομπές Υδραργύρου/Νατρίου που προκαλούν οι συμβατικοί λαμπτήρες οδικού φωτισμού . Με την υπερβολική χρήση των LEDs, κανένα φίλτρο δεν θα μπορεί να περιορίσει το πρόβλημα στην αστροπαρατήρηση και αστροφωτογράφηση.
Με αφορμή της “Ώρας της Γής” στις 27Μαρτίου 2021, πολλοί φίλοι και γνωστοί, υποψήφιοι βουλευτές και πολιτικοί, ανάρτησαν στα Social Media ευχές, προθέσεις, φωτογραφίες με κεράκια σε μια προσπάθεια συμμετοχής σε αυτή τη παγκόσμια πρωτοβουλία. Θετικό μεν η ευαισθητοποίηση απέναντι στο πρόβλημα της φωτορύπανσης, αρνητική μεν η μέχρι σήμερα αντιμετώπιση του προβλήματος στην Κύπρο.
Καταγράφουμε πιο κάτω τις σοβαρές επιπτώσεις της φωτορύπανσης στις πόλεις αλλά και στην ύπαιθρο, επιπτώσεις που επηρεάζουν τόσο τον άνθρωπο όσο και το περιβάλλον, την χλωρίδα και την πανίδα από το International Dark-Sky Association. Το International Dark-Sky Association είναι ένας διεθνής οργανισμός με παράρτημα τα τελευταία χρόνια και στη Κύπρο (http://www.darkskycy.com). Σκοπός του η συλλογή μετρήσεως και η αξιολόγηση του προβλήματος της φωτορύπανσης στη Κύπρο, η ενημέρωση του κοινού και οι προτάσεις αντιμετώπισης του προβλήματος.
Η επαφή του ανθρώπου με το νυχτερινό ουρανό, τα ερωτήματα που γεννούσε η κίνηση των ουρανίων σωμάτων αλλά και η ομορφιά της θέας του Γαλαξία, των αστερισμών, των μετεώρων και όλων των ουράνιων φαινομένων αποτέλεσαν για χιλιετίες κινητήριο μοχλό και έμπνευση για τις επιστήμες, τις τέχνες, τη φιλοσοφία. Ο σύγχρονος άνθρωπος των πόλεων συχνά μεγαλώνει σε ένα τεχνητό περιβάλλον αποκομμένο από τη φύση και συγκεκριμένα στην περίπτωσή μας από το νυχτερινό ουρανό. Σήμερα, ελάχιστοι από μας έχουν δει τον γαλαξία μας από το σκοτεινό ουρανό της κυπριακής υπαίθρου, και η θέα γνωστών αστερισμών στις πόλεις φθίνει καθημερινά. Οι σχηματισμοί των αστερισμών έχουν εξαφανιστεί, εκτός ίσως από έναν-δυο όπως η Μεγάλη Άρκτος και ο Ωρίων. Φυσικά, δε γίνεται λόγος για τον Γαλαξία μας, η θέαση του οποίου είναι πια μακρινή ανάμνηση για όλες τις κυπριακές πόλεις. Η παρατήρηση των ουράνιων αντικειμένου βαθέως ουρανού είναι εν πολλοίς κάτι που γίνεται μόνο μερικές φορές το χρόνο σε εξορμήσεις στην ύπαιθρο. Ανησυχητικό είναι το ότι το πρόβλημα γρήγορα αφορά όλο και περισσότερο την επαρχία και την ύπαιθρο.
Η φωτορύπανση έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, ειδικά στην πανίδα αλλά και στη χλωρίδα αλλά και έμμεσα από την αυξημένη κατανάλωση ενέργειας. Ο υπερβολικός τεχνητός φωτισμός μπορεί να επηρεάσει τα οικοσυστήματα με διάφορους τρόπους. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους εξής:
Δυσκολία προσανατολισμού των ζώων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των χελωνών careta όπου τα νεογέννητα προσανατολίζονται προς τη θάλασσα με οδηγό την ανάκλαση φωτός στη θάλασσα. Το ίδιο ισχύει και για πουλιά που παραπλανώνται από φωτεινά και ψηλά κτίρια.Επιπτώσεις σε συμπεριφορά και φυσιολογία νυχτόβιων ζώων αλλά και επίδραση σε φυτά που ανθίζουν τη νύχτα.Επίδραση στο ζωοπλαγκτόν με έμμεσες επιδράσεις σε οικοσυστήματα λιμνών αλλά και στους υδάτινους πόρουςΕμμέσως, η φωτορύπανση επηρεάζει το περιβάλλον από την ενεργειακή σπατάλη που την προκαλεί. Η σπατάλη ηλεκτρικής ενέργειας συνεπάγεται άμεσα αυξημένη παραγωγή καυσαερίων και αερίων που συντελούν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η σπατάλη ενέργειας για φωτισμό είναι και αυτή ένα κομμάτι της σύγχρονης υπερκατανάλωσης ενέργειας που οδηγεί στην εξάντληση των ενεργειακών πόρων της Γης αλλά και στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Τα πραγματικά αίτια του προβλήματος είναι ο υπερβολικός αλλά και ο λανθασμένος φωτισμός. Κατά συνέπεια, μεγάλα ποσά ενέργειας ξοδεύονται είτε για φωτισμό που πάει χαμένος, για παράδειγμα στοχεύοντας τον ουρανό, είτε για το φωτισμό χώρων όπου δεν είναι απαραίτητος. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μεγάλη σπατάλη ηλεκτρικής ενέργειας με το αντίστοιχο οικονομικό κόστος. Πολύ συνηθισμένη είναι η σπατάλη ενέργειας από το ίδιο το κράτος και τους δημόσιους φορείς για το φωτισμό των δημόσιων χώρων και κτιρίων. Η επιβάρυνση αυτή αφενός ζημιώνει όλους τους πολίτες οικονομικώς, αφετέρου αποτελεί σπατάλη πολύτιμων ενεργειακών πόρων.
Πέρα από επιπτώσεις στη φύση, ο υπερβολικός φωτισμός των πόλεων έχει επιπτώσεις και στην ίδια τη ζωή του ανθρώπου στην πόλη.
Συχνό φαινόμενο στις πόλεις είναι ο υπερβολικός φωτισμός να προκαλεί όχληση στους πολίτες. Ενώ οι σωστές ποσότητες φωτισμού βοηθούν να βλέπουμε καλύτερα τις ώρες που έχουμε σκοτάδι, οι υπερβολικές ποσότητες φωτισμού προκαλούν θάμβωση και μείωση της δυνατότητας της όρασής μας. Συχνό φαινόμενο είναι οι δυνατοί προβολείς που χρησιμοποιούνται για διαφημιστικές πινακίδες ή άλλα δυνατά φώτα που χρησιμοποιούνται για διάφορους σκοπούς με πιο συχνά τα φώτα “ασφαλείας”. Ο εκθαμβωτικός φωτισμός και η οπτική όχληση μειώνουν την ποιότητα ζωής στο αστικό περιβάλλον, από αισθητική αλλά και πρακτική άποψη.
Ο σωστός και αποδοτικός φωτισμός είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση της φωτορύπανσης. Προκειμένου να φτάσουμε σε ένα αποδοτικό σύστημα φωτισμού για έναν χώρο, είναι αναγκαίο να γίνουν προσεκτικά τα παρακάτω δύο βήματα:
Προσδιορισμός των αναγκών φωτισμού. Αρχικά πρέπει να γίνει η καταγραφή των πραγματικών αναγκών σε φωτισμό. Αυτό περιλαμβάνει τον προσδιορισμό των χώρων που πρέπει να φωτίζονται, τον προσδιορισμό του πότε είναι αναγκαίος ο φωτισμός καθώς και τον προσδιορισμό της έντασης του φωτισμού που απαιτείται.Επιλογή κατάλληλου υλικού (φωτιστικά σώματα και λαμπτήρες). Η επιλογή σωστών υλικών είναι καθοριστική. Τα φωτιστικά σώματα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να κατευθύνουν το φως προς τον χώρο που πρέπει να φωτίζεται και όχι να έχουν απώλειες προς τον ουρανό. Οι λαμπτήρες πρέπει να είναι του κατάλληλου τύπου και της κατάλληλης ισχύος ώστε να μην υπάρχει σπατάλη ενέργειας, υπερβολική φωτεινότητα ή θάμβωση.
Ενδεικτικά καταγράφουμε το παράδειγμα με τη χρήση λαμπτήρων LED: Με τη λογική ότι τα LEDs είναι φιλικά στο περιβάλλον και φθηνότερα λόγω χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, αγοράζονται και τοποθετούνται πολύ περισσότερα από πριν, με αποτέλεσμα την μεγάλη αύξηση της φωτορύπανσης!
Σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως η Μαδρίτη, το Παρίσι και το Βερολίνο, ισχύουν ειδικοί κανονισμοί για το πώς πρέπει να φωτίζονται οι δημόσιοι χώροι. Οι σύγχρονες τεχνολογίες φωτισμού οδών, που συνεχώς κερδίζουν νέους οπαδούς, στοχεύουν στη σωστή χρήση του δημόσιου φωτισμού, με ταυτόχρονη εξοικονόμηση ενέργειας και μείωση της φωτορύπανσης. Οι κανονισμοί αφορούν τον τρόπο τοποθέτησης των λαμπτήρων, ώστε να μην αποτελούν ενόχληση για τα παρακείμενα κτίρια, τη γωνία τοποθέτησής τους, ώστε να υπάρχει μειωμένη διαφυγή ακτινοβολίας, και την απόχρωση του φωτός που χρησιμοποιείται. Θα θέλαμε να δούμε ανάλογες δράσεις και στις Κυπριακές πόλεις. Λύσεις για το θέμα της φωτορύπανσης υπάρχουν και δεν είναι δύσκολα εφαρμόσιμές. Απλά χρειάζεται η ευαισθητοποίηση και η πολιτική πρωτοβουλία των Δημοτικών Συμβουλίων και των Αρμοδίων Φορέων.
Ανδρέας Ελευθερίου
Κυπριακός Οργανισμός Αστρονομίας