Του Χρήστου Αρβανίτη 29 Νοεμβρίου 2020
Μη δυσανασχετείτε και μην αγχώνεστε με τις παλινωδίες της κυβέρνησης και των ειδικών, ούτε για τις πολλές γνώμες γύρω από την αντιμετώπιση της πανδημίας του νέου ιού: Είναι ένα ακόμα παράδειγμα ότι η Ιστορία είναι ένα απλό μάθημα στα σχολεία, που δεν διδάσκει τίποτα για τη διατήρηση της μνήμης πέρα από την αποστήθιση χρονολογιών, τόπων, ονομάτων και μαχών, η οποία διαρκεί μόνο μέχρι το επόμενο επικείμενο διαγώνισμα.
Όμως, στη λογοτεχνία υπάρχουν αρκετές χρήσιμες γνώσεις ώστε να γνωρίζουμε πως κάθε πρώτη φορά δεν είναι ακριβώς η πρώτη: Αν κρίνουμε, λόγου χάρη, από τα όσα έγραψε ο Ντάνιελ Ντεφόε στο ιστορικό του μυθιστόρημα «Ημερολόγιο της χρονιάς της πανούκλας», οι κάτοικοι του Λονδίνου –κυβέρνηση, γιατροί της εποχής και απλοί πολίτες– ήταν πανικόβλητοι και μπερδεμένοι μπροστά στην επιδημία.
Ο Ντεφόε έγραψε το βιβλίο του το 1722 ως ένα χρονικό, μαζί με ένα εγχειρίδιο συμβουλών («Απαραίτητες προετοιμασίες για την πανούκλα» το ονόμασε), λίγο περισσότερο από έναν αιώνα μετά την πρώτη εμφάνισή της στη χώρα, όταν η αρρώστια ξανάρθε στην Ευρώπη και πλησίαζε επικίνδυνα. Το 1665 πέθανε ένας στους πέντε Λονδρέζους, ενώ η κυβέρνηση προσπαθούσε να επιβάλλει καραντίνα, σφραγίζοντας στα σπίτια τους όσους είχαν μολυνθεί και σημαδεύοντας με έναν κόκκινο σταυρό τις πόρτες τους, μαζί με τη φράση «Κύριε ελέησον ημάς» – προφανώς εννοούσαν «εμάς τους υπόλοιπους». Όσο για τις «επαφές» τους, ο δήμαρχος προειδοποιούσε όσους είχαν μπει σε σπίτι μολυσμένου πως θα σφράγιζαν και το δικό τους – μάλλον πιο αποτελεσματικό μέτρο από τα σημερινά πρόστιμα. Οι κάτοικοι έτρεχαν σε αστρολόγους, παπάδες, κομπογιαννίτες και αυτόκλητους προφήτες – δεν άλλαξαν και τόσο πολλά, κάποιοι το κάνουν και σήμερα.
Ο Ντάνιελ Ντεφόε δεν αναφέρει αν υπήρχαν και τότε αρνητές της αρρώστιας, έχει ενδιαφέρον όμως το ότι οι έμποροι έπαιρναν τα μέτρα τους: Ο κρεοπώλης ζητούσε να κατεβάσει η πελάτισσα το κρέας από το τσιγκέλι και να ρίξει τα λεφτά σε μια κούπα με ξίδι για απολύμανση. Τα μέτρα τους έπαιρναν και οι πλούσιοι, αλλά μόνο για την πάρτη τους: Όσοι δεν έφυγαν και δεν έκαναν προμήθειες εγκαίρως, έστελναν για ψώνια τους υπηρέτες τους, κάτι που, όπως γράφει ο Ντεφόε, έγινε η αιτία της μεγάλης διασποράς του φονικού βακτηρίου. Η κυβέρνηση περιορίστηκε να απαγορεύσει τα τρομακτικά βιβλία, ιδίως τους καζαμίες που προέβλεπαν ένα δυσοίωνο μέλλον. Κάτι μάλλον άσκοπο αφού ο τρόμος βρισκόταν παντού, από τις εβδομαδιαίες λίστες με ονόματα νεκρών ως τα κορμιά που στοιβάζονταν στους δρόμους.
Πιο κοντά στην εποχή μας η Μαίρη Σέλλεϋ, ενδιαφέρεται ιδίως για την καταστροφική επίδραση μιας επιδημίας στις τέχνες και στις ευγενείς ιδιότητες των ανθρώπων, στο βιβλίο της του 1826 «Ο τελευταίος άνθρωπος». Αυτό είναι που διακυβεύεται και σήμερα, όχι απλώς οι ζωές μας αλλά ο πολιτισμός μας, η ελευθερία, η επικοινωνία, το θέατρο και η μουσική, αλλά και η εργασία, το εμπόριο, η μετακίνηση, η ίδια η δημοκρατία. Επειδή η επιδημία, γράφει η Σέλλεϋ, επενεργεί σαν λοβοτομή στον άνθρωπο, αφήνοντας μόνο το ζώο.
chrarv@phileleftheros.com
Χρήστος Αρβανίτης
https://www.philenews.com/f-me-apopsi/arthra-apo-f/article/1070297/kathe-fora-san-proti-fora